Tại Kết luận này, Thanh tra Chính phủ đã chỉ rõ: trong giai đoạn 2013 - 2018, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội không báo cáo với Thủ tướng Chính phủ khi không xây dựng được chiến lược, kế hoạch về đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài. Chậm kiến nghị sửa đổi, bổ sung hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực người lao động đi làm việc ở nước ngoài; ban hành một số văn bản hành chính thủ tục hành chính không đúng quy phạm pháp luật.
Đặc biệt, trong thời gian dài, Bộ này không quản lý, kiểm soát được mức thu phí, tiền môi giới của doanh nghiệp dẫn đến người lao động, chủ yếu là lao động vùng nông thôn, khó khăn phải chi trả số tiền lớn mà chính sách của nước tiếp nhận là không phải chi trả (Đài Loan, Nhật Bản). Cụ thể, với thị trường Nhật Bản, năm 2000, Cục Quản lý lao động ngoài nước ký biên bản với Cơ quan Hợp tác tu nghiệp quốc tế Nhật Bản (JITCO), thỏa thuận hai bên phối hợp để loại bỏ môi giới trong quá trình đào tạo và thực tập kỹ thuật. Tuy nhiên, Cục đã không có biện pháp loại bỏ môi giới theo thỏa thuận đã ký, còn để tình trạng công ty môi giới của Nhật ký hợp đồng với doanh nghiệp Việt Nam, trong đó có yêu cầu tiền môi giới lấy từ người xin đi xuất khẩu lao động. Điển hình, ngày 12.8.2008, Cục tham mưu cho Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội ra Quyết định 61, trong đó quy định mức tiền môi giới người lao động “hoàn trả” cho doang nghiệp với thị trường Nhật Bản lên tới 1.500 USD/người/hợp đồng. Từ 2013 - 2018, đã có hơn 175.000 người phải mất khoản tiền này.
Đáng lưu ý, Thanh tra Chính phủ còn phát hiện Thanh tra Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội không xử phạt hết hành vi vi phạm hành chính của doanh nghiệp với số tiền gần 9 tỷ đồng; đặc biệt Cục Quản lý Lao động ngoài nước phát hiện nhiều doanh nghiệp không làm thủ tục cấp đổi giấy phép nhưng buông lỏng, không có phương án xử lý; không ban hành 22 kết luận thanh tra năm 2015; tham mưu và ban hành văn bản đồng ý cho 13 doanh nghiệp được thí điểm triển khai đưa thực tập sinh kỹ năng ngành hộ lý đi thực tập tại Nhật Bản, khi chưa ký ghi nhớ hợp tác để triển khai chương trình…
Từ những hạn chế, thiếu sót trên, Tổng Thanh tra Chính phủ đã đưa ra nhiều kiến nghị từ hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến kiểm điểm làm rõ trách nhiệm, có hình thức xử lý cụ thể. Chẳng hạn, xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật đối với Cục trưởng Cục Quản lý Lao động ngoài nước giai đoạn 2012 - 2016; nêu tên những doanh nghiệp bị thu hồi giấy phép; yêu cầu Thanh tra Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội thanh tra toàn diện hoạt động đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài đối với Công ty Cổ phần Nguồn nhân lực quốc tế Thuận An KYOTO… Đặc biệt, Thanh tra Chính phủ cũng yêu cầu Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội chủ trì phối hợp với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thanh tra toàn diện việc thu hồi và chuyển tiền môi giới ra nước ngoài trái quy định.
Có thể thấy, chức năng của Cục Quản lý lao động ngoài nước là giúp Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội thực hiện chức năng quản lý nhà nước về người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng, tuy nhiên Kết luận của Thanh tra Chính phủ đã cho thấy Cục này không hơn gì là “công ty môi giới có quyền lực”. Vậy, việc chỉ xem xét kiểm điểm Cục trưởng Cục quản lý lao động nước ngoài giai đoạn 2012 - 2016 đã thuyết phục hay chưa? Các bộ, ngành, cá nhân khác liên quan như: Thanh tra Bộ, Thứ trưởng phụ trách lĩnh vực; lãnh đạo Sở Lao động, Thương binh và Xã hội ở các tỉnh, thành phố nêu trên có vai trò như thế nào trong việc quản lý lao động nước ngoài dẫn đến thực tế đáng buồn trên, nhất là khi mà đa phần người lao động đều phải thế chấp tài sản (nhà đất) hoặc vay theo tín dụng dành cho hộ nghèo, gia đình chính sách để nộp tiền môi giới cho doanh nghiệp. Và, liệu 175.000 người lao động mất khoản tiền với tên gọi "hoàn trả cho doanh nghiệp" có được nhận lại tiền?
