Bản đồ công nghệ đầu tiên cho ngành lúa gạo

Đổi mới công nghệ là cấp thiết

Trong ngành nông nghiệp nói chung, thống kê cho thấy đổi mới công nghệ đóng góp tới 35% vào tăng trưởng thời gian gần đây, đặc biệt là khi các yếu tố trụ cột truyền thống là lực lượng lao động và quỹ đất ngày một giảm. Với riêng ngành lúa gạo, việc ứng dụng và đổi mới công nghệ càng trở nên cấp thiết vì yêu cầu chuyển đổi mô hình phát triển từ chiều rộng sang chiều sâu, hướng đến ngành sản xuất có giá trị gia tăng cao đã trở thành “mệnh lệnh”.

Với tầm quan trọng của bản đồ công nghệ trong ngành lúa gạo Việt Nam, Chương trình Đổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020 đã lựa chọn và giao Vinaseed chủ trì xây dựng bản đồ công nghệ trong ngành chọn tạo và sản xuất lúa gạo trên địa bàn cả nước. Sau 2 năm làm việc tích cực, tới đầu năm 2016 Đề tài đã hoàn thành. Báo cáo nghiên cứu của Vinaseed được các chuyên gia hàng đầu ngành chọn tạo giống đánh giá cao. Kết quả được kỳ vọng sẽ góp phần cung cấp những đánh giá, phân tích, ý kiến đề xuất giải pháp trong định hướng phát triển khoa học công nghệ ngành lúa gạo Việt Nam trong thời gian tới doanh nghiệp đầu tư công nghệ đồng bộ theo chuỗi giá trị từ giống, sản xuất đến sau thu hoạch; cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp…).

Chia sẻ với Báo Đại biểu Nhân dân, Chủ nhiệm Đề tài, Phó Tổng Giám đốc Vinaseed Phạm Ngọc Lý khẳng định: Bản đồ công nghệ là bộ tài liệu mô tả, phân tích hiện trạng sử dụng công nghệ, mô tả mối tương quan giữa các loại công nghệ - sản phẩm và thị trường, nhận diện xu hướng phát triển công nghệ để từ đó làm cơ sở xác định mục tiêu, nhu cầu và lộ trình đổi mới công nghệ. “Giải thích thật dễ hiểu thì bản đồ công nghệ là cách tiếp cận phù hợp trong việc đánh giá toàn diện và khách quan hiện trạng, năng lực công nghệ trong ngành chọn tạo và sản xuất lúa gạo tại Việt Nam. Và thông qua đó, bất cứ thành phần kinh tế nào quan tâm cũng có thể nhận diện rõ ràng, chính xác những vấn đề như: Việt Nam đang sở hữu những công nghệ nào, mức độ quan trọng của từng công nghệ và khoảng cách công nghệ so với thế giới… từ đó làm căn cứ xây dựng chiến lược phát triển công nghệ (mục tiêu, lộ trình đổi mới công nghệ, các loại công nghệ và hoạt động công nghệ cần tập trung…) cho riêng mình”, ông Lý đặt vấn đề.

Lai tạo giống lúa thích ứng BĐKH ở Sóc Trăng

Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và phát triển hệ thống nông nghiệp, Thư ký Đề tài TS. Đào Thế Anh cho biết, mối liên quan giữa công nghệ, sản phẩm và thị trường là không thể tách rời. Kết quả nghiên cứu đã phần nào hé lộ, rằng chất lượng giống lúa của Việt Nam chính là yếu tố khiến giá các loại gạo của Việt Nam luôn “khiêm tốn” so với đối thủ. Theo khảo sát thị phần lúa gạo thế giới năm 2016, thị phần gạo của Việt Nam trên thế giới chỉ chiếm 18,3%; cùng mặt hàng gạo trắng 5% tấm nhưng giá xuất khẩu của Việt Nam lại thấp hơn gạo Thái Lan cùng phẩm chất tới 33 USD/tấn. Nguyên nhân là do chất lượng giống chưa cao (giống phổ thông nhập từ nước ngoài) và cả do phương thức canh tác”, ông Thế Anh phân tích. “Câu hỏi đặt ra là Việt Nam cần nhanh chóng tạo ra giống lúa (thương hiệu) có chất lượng tốt, năng suất cao, giá trị cao từ những giống lúa đang sẵn có cho riêng người nông dân Việt Nam, có khả năng chịu hạn cho những vùng đất khác nhau, từng môi trường khí hậu khác nhau giữa vùng miền…”.

Cần có chính sách gia tăng lợi ích

Đề tài do 4 đơn vị phối hợp thực hiện gồm Vinaseed (chủ trì), Hội Khoa học nông thôn Việt Nam (Phano), Trung tâm Nghiên cứu và phát triển hệ thống nông nghiệp (Casrad) và Viện Di truyền nông nghiệp. Trong quá trình thực hiện, Ban chủ nhiệm Đề tài đã khảo sát nghiêm túc từ các cơ sở các hộ sản xuất, từ doanh nghiệp theo từng vùng miền, từ các cơ quan quản lý nhà nước các cấp, viện nghiên cứu, nhà khoa học độc lập... Công tác khảo sát đã thu được nhiều kinh nghiệm quý báu và tạo sự đồng thuận từ các bên, điều trước đây gặp khá nhiều khó khăn khi thực hiện. Việc lựa chọn Vinaseed là Chủ nhiệm Đề tài cũng giúp việc nghiên cứu gắn với lợi ích của doanh nghiệp, khi nghiên cứu có kết quả tốt, người hưởng lợi đầu tiên chính là doanh nghiệp. Đồng thời doanh nghiệp cũng có trách nhiệm trong việc bảo hành những giống lúa mà mình tạo ra.

Xung quanh việc ứng dụng Đề tài, nhiều nhà khoa học cho rằng để khai thác tối đa những lợi ích của bản đồ công nghệ, cần tạo cơ chế để các công ty được hợp tác cùng các cơ sở nghiên cứu công lập khai thác nguồn gene, cần có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp đào tạo nguồn lực và hợp tác quốc tế về khoa học công nghệ… Theo Ban chủ nhiệm Đề tài, đối với ngành chọn tạo giống lúa hiện nay vẫn dựa trên công nghệ truyền thống (lai tạo), vai trò của các công nghệ mới chỉ đạt được một số kết quả bước đầu; chưa có sự liên kết, hợp tác chặt chẽ và kế thừa trong các khâu, nhánh công nghệ mới, cho nên chưa tạo được giống lúa đạt chuẩn quốc gia tương đương với giống lúa của một số nước trong khu vực và thế giới; chưa xây dựng được chế độ báo cáo và đánh giá chính xác từng giống lúa hằng năm hiện có bao gồm: diện tích, năng suất, chất lượng và thị phần xuất khẩu… Việc thống kê đánh giá từng giống lúa là việc làm đơn giản và Bộ NN - PTNT cần vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa để tạo ra giống lúa tốt cho người nông dân. Ban chủ nhiệm Đề tài cũng đề xuất Bộ Khoa học và Công nghệ tiếp tục chỉ đạo sâu sát các đơn vị trực thuộc tiếp tục xây dựng chiến lược chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng lộ trình đổi mới công nghệ và thực hiện hoạt động đầu tư nghiên cứu phát triển, đổi mới công nghệ hiệu quả như thời gian qua.

Được biết đây là dự án thuộc chương trình thành phần trong khuôn khổ “Chương trình Đổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020” do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2010.