Bài 3: Rõ trách nhiệm tiếp thu ý kiến nhân dân

Lấy ý kiến còn hình thức

Báo cáo đánh giá 3 năm thực hiện Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, Bộ Tư pháp đã chỉ ra một số tồn tại, trong đó, việc lấy ý kiến góp ý đối với các đề nghị xây dựng VBQPPL còn hạn chế: các cơ quan lập đề nghị mới chỉ chú trọng đến việc lấy ý kiến 4 bộ: Tài chính, Ngoại giao, Tư pháp, Nội vụ, chưa chú trọng đến việc lấy ý kiến đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của chính sách, ý kiến của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và ý kiến của các cơ quan, tổ chức khác có liên quan. Nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân được lấy ý kiến chưa quan tâm đến việc góp ý; đa số ý kiến góp ý đều gửi chậm so với thời hạn theo quy định của Luật. Hầu hết các đề nghị, dự án, dự thảo đăng tải trên Cổng thông tin điện tử không nhận được ý kiến góp ý của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Cũng theo Bộ Tư pháp, chất lượng ý kiến đóng góp chưa cao, nhất là đối với những vấn đề mới, phức tạp, còn nhiều tranh luận. Bên cạnh đó, vẫn tồn tại tình trạng cơ quan, tổ chức được xin ý kiến nhưng không có ý kiến góp ý hoặc có văn bản trả lời nhưng “nhất trí hoàn toàn” với nội dung được xin ý kiến. Việc lấy ý kiến đối với dự án, dự thảo VBQPPL còn mang tính hình thức. Cách thức lấy ý kiến chỉ chủ yếu được thực hiện thông qua việc đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của bộ, ngành, địa phương, ít khi thông qua hình thức hội thảo hoặc thông qua phương tiện thông tin đại chúng. Đặc biệt, hình thức đối thoại trực tiếp về chính sách trong đề nghị xây dựng nghị quyết với đối tượng chịu tác động trực tiếp của văn bản chưa được các tỉnh, thành phố áp dụng trên thực tế.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc lấy ý kiến vào các dự thảo mang tính hình thức. Đó là do thời gian gửi hồ sơ dự án, dự thảo văn bản để lấy ý kiến thường rất gấp, chưa đúng quy định của luật; nhiều trường hợp, hồ sơ, tài liệu gửi lấy ý kiến không đầy đủ hoặc nội dung sơ sài, thiếu các thông tin cần thiết. Luật hiện hành không quy định trách nhiệm đăng tải lại và công khai báo cáo giải trình, tiếp thu ý kiến đối với thông tư và các VBQPPL của chính quyền địa phương.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Tư pháp Hoàng Thế Liên phát biểu tại hội nghị phản biện xã hội dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật do Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tổ chức

Đánh giá về vấn đề này, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Nguyễn Thị Mai Hoa cho rằng, việc tổ chức lấy ý kiến trong xây dựng văn bản quy phạm pháp luật là căn cứ để bảo đảm quy phạm pháp luật được khả thi và tránh áp đặt. Tuy nhiên, trên thực tế việc thực hiện lấy ý kiến còn một số hạn chế như khi đăng trên cổng thông tin điện tử thì số lượng truy cập vào xem rất thấp và không có ý kiến góp ý hoặc lấy ý kiến trực tiếp thì quy mô rất nhỏ, lấy ý kiến các cơ quan, tổ chức hữu quan thì việc phản hồi vừa chậm, vừa hình thức.

Cùng quan điểm này, nguyên Thứ trưởng Bộ Tư pháp Hoàng Thế Liên cho rằng, mục đích xây dựng luật để bảo đảm phục vụ cuộc sống, pháp luật trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền nên nhu cầu dân chủ trong xây dựng pháp luật phải đặt lên hàng đầu. Muốn vậy, phải đề cao trách nhiệm của từng cơ quan, phân công, phối hợp chặt chẽ để bảo đảm chất lượng tốt, dân chủ để văn bản pháp luật phúc đáp được yêu cầu trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền. Tiếc rằng, điều này chúng ta chưa thực hiện được, bởi việc lấy ý kiến nhân dân còn hình thức, việc lấy ý kiến nhân dân đang bị coi nhẹ, ông Liên nói.

Không thể “khoán trắng” cho nhân dân

Một trong những tồn tại của Luật năm 2015 đó là dù bước đầu quy định trách nhiệm của cơ quan chủ trì lấy ý kiến và cơ quan, tổ chức tham gia góp ý kiến về đề nghị xây dựng VBQPPL, dự án, dự thảo VBQPPL nhưng lại chưa có quy định cơ chế giám sát việc tổ chức lấy ý kiến, tham gia góp ý kiến và trách nhiệm giải trình, phản hồi của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong quy trình này. Chính điều này đã làm cho việc lấy ý kiến bị hình thức, mang tính chiếu lệ.

ĐBQH Nguyễn Thị Mai Hoa (Đồng Tháp) phát biểu tại hội trường

Về vấn đề này, ĐB Nguyễn Thị Mai Hoa cho rằng, do chưa có những tiêu chí cụ thể để xác định những dự luật nào sẽ lấy ý kiến nhân dân, những trường hợp bổ sung việc lấy ý kiến nhân dân trong quy trình xây dựng luật cũng chưa được quy định cụ thể dẫn tới lúng túng nếu yêu cầu bổ sung việc lấy ý kiến. Đưa ra dẫn chứng, trường hợp Luật Giáo dục (sửa đổi) vừa qua, lần thứ 2 cho ý kiến thì yêu cầu lấy ý kiến nhân dân, thời gian rất gấp nên chất lượng lấy ý kiến nhân dân cũng chưa “thỏa mãn” được yêu cầu. Điều này làm ảnh hưởng đến chất lượng xây dựng luật, cũng như ảnh hưởng đến quyền lợi của những đối tượng do luật tác động.

Trong khi đó, ông Hoàng Thế Liên cho rằng, việc lấy ý kiến vào các dự thảo cần phải có sự thay đổi, không chỉ đưa dự thảo lên trang web là xong, bởi ngay cả chuyên gia luật đọc dự thảo Luật cũng còn là vấn đề khó khăn, trong khi người dân còn bận “trăm công nghìn việc” thì rất khó để đóng góp. Hơn nữa, người làm chính sách muốn cho người dân đóng góp phải chỉ rõ, trước đây chính sách này thế này, nhưng nay sửa đổi, bổ sung theo hướng này, người dân đọc mới dễ hiểu, dễ đóng góp. Muốn vậy, phải đề cao ý kiến, trách nhiệm của cơ quan soạn thảo trong việc thiết kế cách gợi mở để người dân đóng góp ý kiến chứ không thể “khoán trắng” cho nhân dân đóng góp như hiện nay.

Nhấn mạnh tính dân chủ trong xây dựng pháp luật, ông Liên cho rằng, sau khi nhân dân cho ý kiến rồi thì cơ quan lấy ý kiến phải có báo cáo phản hồi ý kiến của nhân dân, vấn đề gì đã tiếp thu, vấn đề gì chưa tiếp thu phải giải trình rõ ràng như giải trình ý kiến trước Quốc hội, chứ không thể chung chung như hiện nay “cơ bản đồng ý, rồi thêm vấn đề này, vấn đề kia”, ông Liên nói.

Để chính sách đi vào cuộc sống, thì việc lấy ý kiến nhân dân rất quan trọng, do đó, dự thảo Luật lần này cần có cơ chế để kiểm soát chặt chẽ quá trình lấy ý kiến nhân dân. Có như vậy mới nâng cao trách nhiệm của người góp ý kiến, của cơ quan xin ý kiến cũng như chất lượng của các văn bản được ban hành.