Bài 2: “Lỗ hổng” trong đào tạo

Nguồn nhân lực dồi dào, nhưng chất lượng chưa cao

Có nhiều nguyên nhân khiến nguồn nhân lực của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam bị đánh giá là yếu so với các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ khác trong khu vực. Điều đó thể hiện ở các điểm như thể chất của lực lượng lao động còn yếu so với các nước trong khu vực, thể hiện ở các khía cạnh tầm vóc, sức khỏe, sức bền, khả năng chịu áp lực… Ngoài ra, nguồn nhân lực công nghiệp hỗ trợ còn thiếu sự  tích luỹ về trình độ công nghệ, ứng dụng công nghệ cao, ngoại ngữ và hạn chế trong việc thích nghi môi trường có áp lực cạnh tranh cao.

Một nguyên nhân nữa khiến chất lượng nguồn nhân lực cho doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam chưa được đánh giá cao, theo TS. Trần Toàn Thắng - Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia (Bộ Kế hoạch và Đầu tư): thực trạng giáo dục đào tạo của Việt Nam hiện nay là đào tạo ở bậc đại học hay trên đại học thì nhiều, nhưng công nhân lành nghề thì lại ít. Trong khi đó, với những ngành sản xuất mang tính kỹ thuật cao, họ không đòi hỏi lao động mang tính cao hẳn, nghiên cứu của đại học hay trên đại học mà là công nhân lành nghề hay kỹ thuật viên đào tạo 3 năm ở trường nghề.

Liên quan đến vấn đề này, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp ngành công nghiệp hỗ trợ TP. Hà Nội (HANSIBA) cho biết, nhân lực hoạt động trong ngành công nghiệp thì cao, nhưng tính riêng trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ thì lại thấp. Bởi, đây là lĩnh vực đòi hỏi mang tính chuyên sâu, các trường dạy nghề của Việt Nam cũng chưa chú trọng đào tạo đội ngũ lao động trong lĩnh vực này. Trong khi đó, đây lại là ngành đòi hỏi tính chuyên sâu và năng động, bởi khi sản xuất cho các tập đoàn toàn cầu, họ yêu cầu rất cao về mẫu mã, chất lượng sản phẩm. Do đó, nếu nguồn nhân lực không đáp ứng được, sẽ khó đáp ứng được các đơn hàng.

Giám đốc Công ty Cổ phần HANPO VINA Tô Ngọc Phương - một doanh nghiệp chuyên sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ cho các tập đoàn nước ngoài tại Việt Nam - nêu thực tế, rất nhiều hợp đồng đáng lẽ đã thuộc về doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam, nhưng vì không đáp ứng được yêu cầu sản xuất của tập đoàn nước ngoài nên đã bị chuyển cho doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam, hoặc những doanh nghiệp nước ngoài hoạt động tại các quốc gia khác.

Đào tạo chưa đúng, chưa trúng với nhu cầu

Trong bối cảnh khoa học công nghệ phát triển mạnh, đòi hỏi chất lượng sản phẩm của các doanh nghiệp sẽ ngày càng khắt khe hơn mới có thể đáp ứng nhu cầu chuỗi cung ứng toàn cầu. Để nâng cao chất lượng sản phẩm, bên cạnh việc đầu tư nhiều hơn cho dây chuyền công nghệ mới, hiện đại để đáp ứng yêu cầu sản xuất thì việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực chất lượng cao cho quá trình này ngày càng trở nên cần thiết.

Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ còn chưa gắn kế hoạch phát triển nguồn nhân lực với mục tiêu phát triển sản xuất, nên có sự hụt hẫng về đội ngũ, không chủ động nguồn nhân lực theo đúng nhu cầu của doanh nghiệp dẫn đến chất lượng lao động không đáp ứng được yêu cầu sản xuất của doanh nghiệp.  

Chị Trần Thị Bích - đại diện một doanh nghiệp sản xuất công nghiệp hỗ trợ của Đài Loan (Trung Quốc) đặt trụ sở tại tỉnh Vĩnh Phúc cho biết, doanh nghiệp đã phải trả thêm lương để thu hút được nguồn lao động chất lượng tốt nhưng vẫn khó trong thu hút nguồn nhân lực, nhất là trong bối cảnh 2 năm Covid-19 diễn biến phức tạp, nhiều công nhân bỏ về quê hoặc chuyển sang công việc khác.

Liên quan đến chất lượng lao động, báo cáo của Ngân hàng Thế giới vừa công bố hồi đầu tháng 8 cho biết, các doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động, nhất là lao động có tay nghề và kỹ năng quản lý. Cụ thể, có khoảng hơn 70% doanh nghiệp được khảo sát cho biết, họ gặp khó khăn trong tuyển dụng lao động có kỹ năng lãnh đạo và quản lý, trong khi đó 68% doanh nghiệp cho biết khó tuyển dụng lao động có chuyên môn kỹ thuật theo việc làm cụ thể. Nguyên nhân một phần là bởi các chính sách, chi phí đầu tư cho giáo dục ở Việt Nam chưa cao, ngoài ra nguồn vốn nhà nước đầu tư cho đổi mới sáng tạo vẫn ở mức thấp.

Theo TS. Trần Toàn Thắng, một vấn đề nữa khiến chất lượng nguồn lao động cho doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ chưa cao là, các trường đào tạo của Việt Nam vẫn chưa theo yêu cầu thị trường. Để giải được bài toán này, phải có sự hợp tác giữa các cơ sở đào tạo và các doanh nghiệp. Các cơ sở đào tạo nên nâng cao tính ứng dụng, đặc biệt là chú trọng đào tạo ngoại ngữ, kỹ năng mềm. Đây là quá trình thiết yếu để bảo đảm chất lượng nguồn lao động. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần “chủ động đặt hàng” nguồn lao động theo nhu cầu tại các trường dạy nghề nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất của doanh nghiệp. Nếu làm được như vậy thì đào tạo sẽ “đúng và trúng” hơn với nhu cầu.