Làm chủ nhiều công nghệ, kỹ thuật hiện đại
Chia sẻ tại diễn đàn, các nhà khoa học, chuyên gia đều khẳng định công nghệ sinh học và chuyển đổi số được xem là các thành tố quan trọng của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư. Thời gian qua, ứng dụng KH - CN và ĐMST trong lĩnh vực y tế đã đem lại những hiệu quả lớn. Việt Nam đã làm chủ được nhiều công nghệ, kỹ thuật tiên tiến trong chẩn đoán, điều trị như phẫu thuật nội soi, đặc biệt trong điều trị một số bệnh lý tuyến giáp, X-quang can thiệp...; làm chủ được các kỹ thuật ghép tạng gồm thận, gan, tụy, tụy - thận, tim, phổi, một số kỹ thuật ghép tạng đạt trình độ ngang tầm thế giới. Kết quả nghiên cứu KH - CN đã góp phần quan trọng trong việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời, khống chế và đẩy lùi các dịch bệnh nguy hiểm. Công nghệ sản xuất vaccine trong nước đã đáp ứng được 11/12 loại vaccine sử dụng trong Chương trình tiêm chủng mở rộng.
Về ứng dụng công nghệ sinh học (CNSH), GS.TS. Trần Huy Thịnh, Trường Đại học Y Hà Nội cho biết, CNSH đang được ứng dụng hiệu quả trong y tế như ứng dụng kỹ thuật sinh học phân tử trong chẩn đoán và theo dõi điều trị bệnh; phát hiện đột biến gen gây bệnh, xác định người mang gen, sàng lọc trước sinh và tư vấn di truyền; xác định tình trạng gen quyết định tính đáp ứng thuốc trong điều trị ung thư phổi, vú, máu, đại trực tràng. Tuy nhiên, GS.TS. Trần Huy Thịnh cho rằng, hiện việc đầu tư còn dàn trải, thiếu đồng bộ, chưa có sự kết nối chặt chẽ giữa các đơn vị nghiên cứu, ứng dụng và doanh nghiệp. GS.TS. Thịnh nêu 5 định hướng trong thời gian tới gồm: Phát triển vaccine, kháng thể đơn dòng, thuốc, chế phẩm sinh học trong phòng và điều trị bệnh; ứng dụng công nghệ gen, tế bào và sản phẩm từ tế bào trong dự phòng, chẩn đoán và điều trị bệnh; ứng dụng công nghệ sinh học trong sản xuất thuốc dược liệu có nguồn gốc từ thảo dược; phát triển thiết bị y tế chẩn đoán in vitro (IVDs); ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong sàng lọc, chẩn đoán và điều trị bệnh. Trong đó, sự gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, thử nghiệm lâm sàng và sự đồng hành của doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng.
Về liệu pháp tế bào cho các bệnh nan y, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ gene Vinmec, GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm cho biết, công nghệ tế bào gốc tiên tiến sẽ thúc đẩy cuộc cách mạng trong y học. Hiện các bệnh được phép điều trị bằng tế bào gốc là xơ gan, teo mật, chấn thương tủy sống, thoái hóa khớp gối. Các bệnh đang nghiên cứu ghép tế bào gốc điều trị là đột quỵ, chấn thương sọ não, COPD, tự kỷ, bại não, suy giảm sức khỏe người cao tuổi, suy giảm nội tiết tố nam/nữ, liệu pháp CAR-T điều trị ung thư huyết học.
Cơ bản nhất trí với GS. Liêm, ông Phạm Văn Phúc, Viện Tế bào gốc, Trường Đại học Khoa học tự nhiên cho rằng liệu pháp tế bào nói chung, liệu pháp tế bào gốc và tế bào miễn dịch nói riêng đang bổ sung một lựa chọn nữa trong các liệu pháp chữa bệnh. Để liệu pháp tế bào thực sự mang lại lợi ích cho nhiều người, hoạt động ĐMST công nghệ tế bào là bắt buộc, nhằm tăng giá trị, giảm giá bán liệu pháp.
Liên quan đến lĩnh vực dược liệu, Phó Viện trưởng Viện Dược liệu Phan Thúy Hiền cho biết, nhiều chương trình KH - CN đã được triển khai nhằm đẩy mạnh ứng dụng KH - CN vào đời sống và phát triển dược liệu. CNSH hiện được ứng dụng trong nghiên cứu đánh giá nguồn tài nguyên dược liệu, chọn tạo giống cây dược liệu có năng suất và chất lượng cao, nghiên cứu phát triển sản phẩm có giá trị… phục vụ công tác chăm sóc sức khỏe và phát triển kinh tế - xã hội...
Cần sự phối hợp chặt chẽ của nhiều “nhà”
Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức nhấn mạnh sự đổi mới sáng tạo trong y tế giải quyết những thách thức và nhu cầu ngày càng tăng của hoạt động chăm sóc sức khỏe, trong tất cả các khâu từ chăm sóc sức khỏe ban đầu, dự phòng bệnh tật, khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất thuốc, vaccine, sinh phẩm và thiết bị y tế. Sự phát triển về KHCN y tế còn thể hiện trên lĩnh vực Việt Nam bước đầu làm chủ công nghệ chế tạo sản phẩm công nghệ cao như Máy laser, sản xuất stent sử dụng trong tim mạch, thủy tinh thể trong nhãn khoa, chuyển giao và ứng dụng thành công trong sản xuất máy thở phục vụ bệnh nhân Covid-19. Tuy nhiên, ông Thức cũng cho rằng phát triển KH - CN và ĐMST trong y tế đòi hỏi sự phối hợp giữa các chuyên gia y khoa, các nhà công nghệ, các nhà hoạch định chính sách, các nhà đầu tư để mang lại những thay đổi tích cực trong bối cảnh cuộc cách mạng 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay.
Ngày 27.9.2019, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0; ngày 3.6.2020, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Ngày 30.1.2023, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 36-NQ/TW về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ phát triển bền vững đất nước trong tình hình mới. Vì vậy, Diễn đàn được tổ chức nhằm thực hiện các chủ trương lớn của Đảng, Chính phủ, triển khai các nhiệm vụ được Chính phủ giao về phát triển công nghệ sinh học và chuyển đổi số.
Chia sẻ thêm về vấn đề này, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ các ngành kinh tế - kỹ thuật, Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Phú Hùng cho biết, thời gian qua Bộ đã tái cơ cấu các chương trình KH - CN, trong đó y tế luôn là lĩnh vực được quan tâm như Chương trình KC.10, Chương trình nghiên cứu sản xuất vaccine sử dụng cho người, Chương trình phát triển dược liệu, Chương trình công nghệ sinh học…
Đặc biệt, hiện nay đã có nhiều công trình từ nghiên cứu KH - CN được ứng dụng, tạo nên những thành công rất ấn tượng, đạt trình độ ngang tầm các nước tiên tiến trên thế giới như ghép tạng, phẫu thuật nội soi qua lỗ tự nhiên; phẫu thuật nội soi các bệnh lý phức tạp; ứng dụng robot định vị trong phẫu thuật cột sống; ứng dụng robot trong phẫu thuật nội soi nhi khoa. Ông Hùng mong muốn các nhà khoa học, các viện, trường tiếp tục quan tâm, tìm hiểu và tham gia triển khai các chương trình KH - CN thuộc lĩnh vực y tế.
