Bài 1: Quy trình “ngược”

Quyết toán ngân sách nhà nước ở cấp xã là một khâu quan trọng trong quản lý ngân sách nhà nước cấp xã. Trong đó, vai trò của HĐND cấp xã trong khâu này được Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản liên quan quy định, hướng dẫn cụ thể. Mặc dù quy định đầy đủ song việc thực hiện trách nhiệm của mình trong lĩnh vực tài chính - ngân sách nói chung và quyết toán ngân sách nói riêng ở cấp xã vẫn còn hình thức.

Kỳ họp thường lệ của HĐND phường Nam Hồng, thị xã Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh

Thẩm quyền, trình tự được luật hóa đầy đủ

Là một cấp nhân sách, ngân sách cấp xã là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể khác, phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền nhà nước xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền nhà nước cấp cơ sở. Quản lý ngân sách xã bao gồm ba khâu nối tiếp nhau, đó là: Lập dự toán ngân sách (bao gồm chuẩn bị và quyết định dự toán ngân sách); chấp hành ngân sách và quyết toán ngân sách.

Điều 30, Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND các cấp, trong đó có cấp xã. Theo đó, HĐND cấp xã căn cứ vào nhiệm vụ thu, chi ngân sách được cấp trên giao và tình hình thực tế tại địa phương, có quyền quyết định dự toán thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn. Quyết định phân bổ dự toán ngân sách cấp mình và phê chuẩn quyết toán ngân sách địa phương. Quyết định các chủ trương, biện pháp để triển khai thực hiện ngân sách địa phương. Quyết định điều chỉnh dự toán ngân sách địa phương trong trường hợp cần thiết. Giám sát việc thực hiện ngân sách đã được HĐND quyết định. Bãi bỏ văn bản quy phạm pháp luật về tài chính - ngân sách của UBND, Chủ tịch UBND cùng cấp trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của UBTVQH và các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên. Quyết định danh mục các chương trình, dự án thuộc kế hoạch đầu tư trung hạn nguồn ngân sách nhà nước của ngân sách cấp mình; quyết định chương trình, dự án đầu tư quan trọng của địa phương được đầu tư từ nguồn vốn ngân sách nhà nước. 

Về trách nhiệm, thẩm quyền quyết toán ngân sách nhà nước được quy định rõ tại Điều 69, Luật Ngân sách nhà nước; Khoản 4, Điều 44, Nghị định số 163/2016/NĐ-CP, ngày 21.12.2016 quy định chi tiết một số điều thi hành Luật ngân sách nhà nước. Theo đó, trình tự quyết toán ngân sách cấp xã gồm các bước sau: UBND cấp xã lập quyết toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn được giao và quyết toán thu, chi ngân sách cấp xã gửi Ban Kinh tế - Xã hội HĐND cấp xã để thẩm tra, đồng thời gửi cơ quan tài chính cấp huyện; UBND xã báo cáo Thường trực HĐND cấp xã quyết toán ngân sách để cho ý kiến. Sau khi có ý kiến của Thường trực HĐND cấp xã, UBND cấp xã trình HĐND cấp xã xem xét, phê chuẩn quyết toán ngân sách; chậm nhất là 5 ngày làm việc, kể từ ngày báo cáo quyết toán ngân sách xã được phê chuẩn, UBND cấp xã gửi báo cáo quyết toán ngân sách xã cho UBND cấp huyện, cơ quan tài chính cấp huyện.

Thông tư số 344/2016/TT-BTC ngày 30.12.2016 của Bộ Tài chính có quy định: “UBND xã lập báo cáo quyết toán thu, chi ngân sách xã hằng năm (theo mẫu biểu số 07 đến mẫu biểu số 12 kèm theo Thông tư này) báo cáo Ban Kinh tế - Xã hội HĐND xã để thẩm tra, báo cáo Thường trực HĐND xã cho ý kiến trước khi báo cáo HĐND xã phê chuẩn; đồng thời, gửi Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện để tổng hợp”.

Đánh mất vai trò, trách nhiệm của HĐND cấp xã

Quy định là vậy, nhưng thực tế ở nhiều địa phương, trong trình tự quyết toán ngân sách nhà nước không thấy bóng dáng của cơ quan dân cử mà UBND phường, xã lập gửi thẳng cho cơ quan tài chính cấp huyện, bỏ qua khâu Ban Kinh tế - Xã hội HĐND thẩm tra quyết toán ngân sách, xin Thường trực HĐND cấp xã cho ý kiến và trình HĐND cấp xã phê chuẩn. Có chăng thì thực hiện sau khi UBND cấp huyện đã trình HĐND cấp huyện phê chuẩn, khi đó UBND cấp xã mới trình HĐND cấp xã phê chuẩn tại kỳ họp HĐND cấp xã.

Trao đổi về tình trạng này, một Phó Chủ tịch HĐND cấp xã cho biết: “Huyện quyết xong rồi xã mới làm thì chắc ăn hơn, không cần phải thẩm tra nữa, nên việc quyết toán ngân sách lâu nay chỉ là thủ tục trình ra HĐND mà thôi. Ban Kinh tế - Xã hội HĐND xã không thẩm tra và đại biểu cũng không ai có ý kiến về nội dung này, trình ra là thông qua thôi. Dù biết như vậy là chưa bám sát luật nhưng có tiền lệ từ trước và cũng chưa ai nói gì nên thực hiện như vậy thôi”.

Đúng là quy trình như vậy không chỉ trái quy định của Luật Ngân sách nhà nước, nghị định và thông tư hướng dẫn quy trình quyết toán ngân sách nhà nước mà còn đánh mất vai trò, trách nhiệm của HĐND cấp xã trong quyết định ngân sách địa phương; HĐND trở nên hình thức trong quyết toán ngân sách khi các nội dung đã được quyết định rồi. Vì vậy, không chỉ ở địa phương của Phó Chủ tịch HĐND xã nọ mà ở nhiều địa phương khi thông qua quyết toán ngân sách tại kỳ họp thường bỏ qua khâu thẩm tra của Ban Kinh tế - Xã hội, Thường trực HĐND cũng không cho ý kiến và khi thông qua nghị quyết thì không có ý kiến thảo luận, chất vấn. Và việc quyết toán chỉ thực hiện khi cấp huyện đã phê chuẩn quyết toán mà lẽ ra theo luật thì phải làm từ dưới lên, cấp xã phê chuẩn mới trình lên đằng này cấp huyện phê chuẩn xong rồi cấp xã mới phê cho “chắc ăn”, như ý kiến của vị Phó Chủ tịch HĐND xã nọ.