Bắc Cực - lạnh mà nóng

Mức độ căng thẳng của những tranh chấp chủ quyền và tài nguyên tại Bắc Cực đang ngày càng hiện hữu. Chỉ một tháng sau khi tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của Nga vượt qua lớp băng gần Bắc Cực để tiến hành hai vụ thử tên lửa tầm xa, Bộ trưởng Quốc phòng Canada Peter MacKay trong cuộc họp báo ngày 7.8 tuyên bố quân đội Canada sẽ tiến hành diễn tập chống tàu ngầm nằm trong cuộc tập trận hàng năm bảo vệ chủ quyền Bắc Cực. Cuộc tập trận “Nanook 09” trên Đảo Baffin thuộc vùng lãnh thổ Nanavut, bắt đầu từ tuần này và sẽ kéo dài đến ngày 28.8 với sự tham gia của khoảng 700 binh sỹ Canada, được mô tả là “nhằm chuẩn bị đối phó với những tình huống khẩn cấp khó tránh”, song cũng được xem là bức thông điệp rõ ràng từ Ottawa nhằm đáp lại kế hoạch của Moscow cho đội lính dù diễn tập đổ bộ xuống Bắc Cực vào mùa Xuân năm tới.

Bên cạnh kế hoạch tập trận của Canada và những động thái mới nhất của Nga, các quốc gia giáp Bắc Cực cũng đang lên kế hoạch tăng cường sự hiện diện về quân sự tại vùng đất băng giá khổng lồ giàu tài nguyên này. Những bước đi này khiến hồ sơ tranh chấp tại Bắc Cực trở thành vấn đề mang tính thời sự nóng bỏng.

Bắc Cực hiện không được xem là một phần lãnh thổ của quốc gia đơn lẻ nào và thay vào đó, khu vực này được quản lý bằng một loạt hiệp định quốc tế phức tạp. Theo luật quốc tế, 5 quốc gia có đường biên giới giáp Bắc Băng Dương gồm Nga, Mỹ, Canada, Na Uy và Đan Mạch chỉ có quyền khai thác về mặt kinh tế trong khu vực 200 hải lý ngoài khơi nước mình. Không nước nào được quyền tuyên bố sở hữu Bắc Cực và 5 nước trên có thời hạn 10 năm để chứng minh phần diện tích Bắc Cực nằm ngoài phạm vi 200 hải lý là của mình. Cho đến nay, các nước đã thỏa thuận giải quyết hòa bình những tranh chấp thềm lục địa Bắc Cực trong khuôn khổ Công ước Liên Hiệp Quốc về luật biển (UNCLOS). Tuy nhiên, việc băng tan chảy ở Bắc Cực những năm gần đây, một mặt gây lo ngại cho Canada và các quốc gia khác giáp Bắc Cực trước những tác động về môi trường và xã hội, nhưng mặt khác cũng mở ra một tuyến đường hàng hải thuận tiện, giúp dễ dàng hơn trong việc khai thác tài nguyên tại Bắc Cực. Đó là lý do khiến các nước quanh khu vực tăng cường sự hiện diện và sức mạnh quân sự lâu dài tại khu vực này. Chính quyền Copenhagen mới đây đã công bố kế hoạch xây dựng khả năng quân sự của Đan Mạch tại Bắc Cực. Canađa, Nga, Na Uy và Mỹ cũng đã thông báo đầu tư hoặc đưa ra các sáng kiến ủng hộ việc giám sát và quốc phòng hàng hải cùng thời điểm băng ở Bắc Cực đang tan nhanh chóng và các nước đang tranh giành “miếng bánh” Bắc Cực theo quy định về phần lãnh thổ ngoài khơi mở rộng theo tiến trình UNCLOS.

Trở lại với kế hoạch đổ bộ của Nga xuống khu vực Bắc Cực vào tháng 4.2010. Kế hoạch này được một tướng lĩnh cấp cao Nga mô tả là một “chuyến thăm hòa bình” đồng thời nó cũng có ý nghĩa biểu tượng cho việc “bảo vệ lợi ích quốc gia (của Nga) tại phía Bắc”. Mặc cho Nga trấn an các nước trong khu vực rằng đây chỉ là những hoạt động định kỳ theo đúng các quy định pháp lý trong vùng lãnh hải quốc tế, Canada đã đáp lại bằng thái độ lạnh lùng. Bộ trưởng MacKay thề sẽ huy động máy bay chiến đấu “chặn đứng” bất cứ máy bay nào của Nga tiến gần không phận Canada. Một chuyên gia hàng đầu của Canada về địa chính trị Bắc Cực thì tỏ ra ngạc nhiên về “ý tưởng táo bạo” của Nga trong thời điểm Canada, Nga và Đan Mạch đang tập hợp các dữ liệu địa lý để khẳng định chủ quyền tại khu vực thềm lục địa xung quanh Bắc Cực. Tuy nhiên, giáo sư Michael Byers, chuyên gia về luật quốc tế của Canada, lại cho rằng theo luật quốc tế, Nga hoàn toàn có quyền tiến hành các chiến dịch tại Bắc Cực và việc làm này (của Nga) thậm chí có thể tạo ra cơ hội hợp tác quốc tế mới.

Cũng không thể phủ nhận một thực tế là các chính trị gia thường có xu hướng muốn đẩy mạnh việc khẳng định chủ quyền với Bắc Cực nhằm thu phục lòng dân. Các đời thủ tướng Canada hiểu rằng vùng lãnh thổ phía Bắc chiếm một vị trí quan trọng trong trái tim và khối óc của người dân nước này. Với nhiều người Canada, việc Mỹ tuyên bố có quyền sử dụng Tuyến đường biển Tây Bắc chẳng khác nào việc “gã hàng xóm giàu có tuyên bố có quyền sử dụng phòng khách trong nhà mình”. Do vậy, vấn đề chủ quyền Bắc Cực là những lá bài hữu hiệu trong các cuộc vận động bầu cử, và không chỉ ở Canada mà nó còn được áp dụng tại Đan Mạch hay cả Nga.