An sinh xã hội - còn đó những thách thức

Những lợi ích từ chính sách an sinh xã hội

Một điều có thể khẳng định rằng, hệ thống an sinh xã hội tốt không chỉ có vai trò trong việc quản lý rủi ro đối với cá nhân, hộ gia đình, mà còn giúp đạt được các mục tiêu quan trọng khác như giảm bất bình đẳng xã hội, thúc đẩy sự phát triển toàn diện và tạo điều kiện để Nhà nước tiến hành các cuộc cải cách có lợi khác. Trên cơ sở đó, an sinh xã hội phải đảm nhận vai trò phân phối lại thu nhập cho người nghèo, người dễ bị tổn thương; tạo điều kiện cho các gia đình đầu tư tốt hơn cho tương lai; giúp các gia đình quản lý được rủi ro và cho phép đưa ra lựa chọn hướng đến mục tiêu hiệu quả và tăng trưởng bền vững.

Theo Chủ nhiệm Uỷ ban Về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai thì hệ thống cung cấp dịch vụ an sinh xã hội của chúng ta đang ngày càng phát triển, diện bao phủ ngày càng mở rộng. Năm 2007 chỉ có gần 44 triệu người tham gia BHXH bắt buộc và BHYT, đến năm 2010 đã lên tới hơn 69 triệu người, trong đó BHXH bắt buộc là 9,4 triệu người (2007: 7,4 triệu; 2008: 8,5 triệu; 2009: 8,8 triệu), BHXH tự nguyện là 67.319 người (2008: 6.110 người ; 2009: 41,193 người), BH thất nghiệp là 7,2 triệu người (2009: gần 6 triệu người), BHYT là 52,4 triệu người (2007: 36,5 triệu; 2008: 39,7 triệu; 2009: 50,07 triệu). Tính đến ngày 30.9.2011, đối tượng tham gia BHYT là 55,1 triệu người, chiếm tỷ lệ 63% tổng dân số Việt Nam và theo quy định của Luật Bảo hiểm y tế thì đến năm 2014 sẽ là năm bước vào lộ trình cuối của chính sách bảo hiểm y tế toàn dân. Hàng năm có trên 1,3 triệu người được hưởng chế độ trợ giúp xã hội thường xuyên... Nhờ có chính sách an sinh nên đời sống của người dân phần nào được cải thiện, sự phân tầng xã hội đã có dấu hiệu giảm dần khoảng cách, các đối tượng yếu thế trong xã hội đã được quan tâm, tạo điều kiện kịp thời.

Còn đó những thách thức...

Theo đánh giá của Giám đốc quốc gia, Ngân hàng Thế giới Victoria Kwakwa thì hiện nay nước ta vẫn là nước đạt mức thu nhập trung bình, tuy nhiên, lại đang có thay đổi nhanh với những thách thức KT - XH mới gồm: nghèo đói kinh niên; tình trạng dễ tổn thương tăng cùng với việc già hoá dân số gia tăng. Đây là những thách thức lớn đối với an sinh xã hội khi mà ngân sách chưa đủ bảo đảm cho một hệ thống an sinh lớn mạnh. Cũng theo Chủ nhiệm Uỷ ban Về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai thì hiện nay chính sách an sinh xã hội đã chiếm khoảng 30-35% tổng chi ngân sách quốc gia hàng năm với nhiều hình thức đa dạng như trợ cấp, trợ giá, miễn một số dịch vụ cơ bản, cùng với các chương trình dành cho nông thôn, vùng kinh tế xã hội khó khăn, vùng dân tộc thiểu số... chủ yếu tập trung cho người nghèo và một bộ phận đối tượng dễ bị tổn thương. Và trong chương trình mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ đến năm 2015, Việt Nam sẽ phải hoàn thành 8 mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ theo cam kết tại Hội nghị Thượng đỉnh của Liên Hiệp Quốc vào năm 2000. Tuy nhiên, sau khi đã trải qua 2/3 chặng đường thực hiện 8 mục tiêu này thì dự báo khả năng chỉ có 3 mục tiêu đầu tiên đó là xóa bỏ tình trạng nghèo cùng cực và thiếu đói; phổ cập giáo dục tiểu học; tăng cường bình đẳng nam, nữ và nâng cao vị thế của phụ nữ thì có khả năng chắc chắn sẽ đạt được. Mục tiêu giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em chỉ dự báo là có khả năng đạt được và mục tiêu thiết lập quan hệ đối tác toàn cầu vì phát triển sẽ đạt ở một số nội dung. Còn lại 3 mục tiêu: tăng cường sức khỏe bà mẹ; phòng, chống HIV/AIDS, sốt rét và các bệnh khác và bảo đảm bền vững về môi trường còn khá nhiều khó khăn để đạt được. Điều này cho thấy, phải đánh giá lại tổng thể hệ thống chính sách an sinh xã hội hiện hành để từ đó sửa đổi, bổ sung, ban hành một số chính sách mới đáp ứng với yêu cầu phát triển của đất nước.

Hiện nay, tốc độ giảm nghèo ở nước ta đang chậm lại và tình trạng nghèo ngày càng tập trung ở các nhóm dân tộc thiểu số. Và còn tồn tại một thực trạng là khoảng cách giáo dục cơ bản cho thấy trẻ dân tộc thiểu số có ít cơ hội hơn. Và đây cũng là nguyên nhân tiềm ẩn về khoảng cách cơ hội việc làm và cơ hội hưởng lợi từ sự phát triển của nước ta. Theo đó, những người lao động ở khu vực dân tộc thiểu số sẽ ít có cơ hội tiếp cận được việc làm tốt, mang lại thu nhập cao so với khu vực khác, đặc biệt là so với khu vực đô thị phát triển.

Một khó khăn khác nữa cần phải đề cập đến đó là việc thực thi các chính sách an sinh chưa thực sự nghiêm túc và hiệu quả, ví như tiền tết, tiền trợ cấp cho hộ nghèo. Thời gian qua, có những thực tế đau lòng vẫn diễn ra, đó là tình trạng một số cán bộ lợi dụng các chính sách hỗ trợ người nghèo để trục lợi, đó là việc làm sai lệch hồ sơ, hoặc rút bớt tiền của người nghèo mà đáng lẽ họ phải được  thụ hưởng. Nhà nước cần phải có chế tài xử lý hết sức nghiêm túc để xoá bỏ được bất cập này.

Có thể nói, chính sách an sinh xã hội là một chủ trương rất đúng đắn của Nhà nước nhằm hướng tới các đối tượng yếu thế trong xã hội, góp phần tạo nên bình đẳng cũng như sự ổn định KT - XH. Tuy nhiên, để chính sách đến đúng được đối tượng thụ hưởng, thì vai trò người thực thi rất quan trọng và quyết định.