Khoản 2, Điều 3 Luật Hộ tịch năm 2014 quy định: "Ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền". Điều 12 Nghị định số 88/2008/NĐ-CP ghi rõ: Các trường hợp đã xác định lại giới tính ở nước ngoài hoặc đã thực hiện ở Việt Nam trước ngày Nghị định này có hiệu lực, nếu muốn đăng ký lại hộ tịch thì phải có giấy xác nhận đã xác định lại giới tính của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh trước đó và đến các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh để được khám kiểm tra và cấp giấy chứng nhận y tế.
Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có văn bản pháp luật hướng dẫn việc đăng ký lại hộ tịch khi chuyển đổi giới tính nên việc chuyển đổi giới tính thiếu cơ sở pháp lý để giải quyết.
Thiếu hướng dẫn đối với việc đăng ký lại hộ tịch khi chuyển đổi giới tính
Hiện, có 3 cơ sở y tế có thẩm quyền kiểm tra và cấp giấy chứng nhận y tế nêu trên là: Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức Hà Nội; Bệnh viện Nhi đồng 2, TP. Hồ Chí Minh và Bệnh viện Nhi Trung ương, Hà Nội. Vì vậy, đối với các trường hợp nếu đã được 1 trong 3 cơ sở nêu trên cấp giấy chứng nhận y tế theo quy định thì đương sự có thể liên hệ cơ quan đăng ký hộ tịch để nộp hồ sơ và đề nghị công chức hộ tịch thực hiện việc ghi vào sổ hộ tịch việc xác định lại giới tính theo quy định tại Khoản 2, Điều 3, Luật Hộ tịch.
Nhưng, đó là trường hợp xác định lại giới tính, riêng đối với việc chuyển đổi giới tính thì chỉ được đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định tại Điều 37, Bộ luật Dân sự năm 2015. Tuy vậy, Điều 37 Bộ luật Dân sự năm 2015 mới chỉ lại quy định chung chung: “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật”. Trong khi đó, luật về chuyển đổi giới tính chưa được ban hành nên việc chuyển đổi giới tính chưa có cơ sở pháp lý để thực hiện; việc đăng ký thay đổi hộ tịch cũng không thể có cơ sở giải quyết cho công dân khi có yêu cầu.
Từ khoảng trống này, dẫn đến các trường hợp chuyển đổi giới tính nhưng không thuộc trường hợp xác định lại giới tính thì không thể giải quyết đăng ký thay đổi hộ tịch theo yêu cầu của công dân. Đây là điểm "nghẽn", bất cập, vướng mắc trong việc triển khai áp dụng pháp luật trong thực tế cuộc sống. Bởi lẽ, mặc dù pháp luật có đề cập đến việc cho phép ghi chú vào sổ hộ tịch việc xác định lại giới tính nhưng lại không quy định trình tự, thủ tục giải quyết, khi công dân chuyển đổi giới tính.
Thiết nghĩ, cơ quan chức năng có thẩm quyền cần sớm ban hành quy định về trình tự, thủ tục giải quyết việc chuyển đổi giới tính cho các trường hợp đã thực hiện chuyển đổi giới tính, nhất là các trường hợp đương sự tự đi phẫu thuật chuyển đổi giới tính. Điều này, không những giải quyết điểm "nghẽn", khoảng trống, bảo đảm hệ thống pháp luật được đồng bộ, hoàn thiện, thông suốt; đồng thời bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng cho công dân.
