Trợ lý ảo pháp luật - bước tiến trong chuyển đổi số

Từ thành công của ứng dụng AI ngành tòa án...

Trợ lý ảo tư pháp (Trợ lý ảo trong ngành tòa án) hay ứng dụng AI hỗ trợ thẩm phán trong công tác chuyên môn, được xem là một trong các trụ cột về ứng dụng chuyển đổi số mà ngành tòa án thực hiện năm qua. Hệ thống được phát triển bởi đội ngũ kỹ sư Việt, dựa trên dữ liệu từ ngành tòa án trong nhiều năm.

Theo đại diện Trung tâm Không gian mạng Viettel (Viettel CyberSpace Center) - đơn vị phát triển sản phẩm, trợ lý ảo trong ngành tòa án hiện sở hữu hệ thống cơ sở tri thức ngành với gần 170.000 văn bản pháp luật, 70 án lệ và hơn 1,3 triệu bản án do TAND Tối cao cung cấp. Nhờ được tích hợp từ các mô hình học sâu (deep learning) cũng như các thuật toán tìm kiếm nội dung theo ngữ nghĩa (semantic search), công cụ này cho phép người dùng dễ dàng tra cứu nhanh và chính xác các văn bản pháp luật bằng khẩu lệnh hoặc tra cứu thông tin.

Tính năng nổi trội của trợ lý ảo pháp luật này có thể hỗ trợ hỏi đáp các văn bản pháp luật chính xác đến từng điều, khoản của văn bản pháp quy và thời điểm có hiệu lực, phù hợp với thời gian xảy ra vụ việc hay giới thiệu các tình huống pháp lý tương tự dựa trên kho dữ liệu được lưu trữ. Ứng dụng cũng có thể hỗ trợ lập kế hoạch giải quyết án, tạo lập và quản lý hồ sơ án điện tử, thậm chí chỉ dẫn chi tiết các bước, biểu mẫu thực hiện theo đúng quy định về tố tụng như một sổ tay điện tử cho từng vụ án.

Phó Chánh án TAND Tối cao Phạm Quốc Hưng cho biết, theo phân bổ biên chế, mỗi thẩm phán có 2 thư ký giúp việc cả về hành chính và chuyên môn. Khi ứng dụng trợ lý ảo, tức là xây dựng 1 thư ký nhưng có thể hỗ trợ công việc chuyên môn cho hàng nghìn thẩm phán mọi lúc, mọi nơi, với bộ óc luôn cập nhật thông tin với độ chính xác cao.

Bên cạnh đó, trợ lý ảo còn hỗ trợ thẩm phán quản trị công việc. Với tính năng nhắc việc, thẩm phán sẽ được thông báo về các công việc cần làm ngay, từ đó bảo đảm thời hạn tố tụng, giải quyết các việc được phân công. Ngoài ra, trợ lý ảo khi ứng dụng rộng rãi còn là cách để số hóa nguồn tài nguyên tri thức từ kinh nghiệm xét xử của thẩm phán. Những thông tin này có thể được lưu trữ lại bằng công nghệ số, từ đó lan tỏa, làm cơ sở áp dụng đồng bộ trong hệ thống tòa án và những thế hệ thẩm phán sau có thể được kế thừa tham khảo tri thức này.

Mặt khác, ứng dụng đã chứng minh hiệu quả khi giúp giảm 30% lượng công việc so với thao tác truyền thống, tối ưu thời gian vận hành của toàn bộ hệ thống tòa án. Theo thống kê đến tháng 2.2024, trợ lý ảo trên có 4 triệu lượt sử dụng, mỗi ngày có 10.000 - 15.000 lượt hỏi đáp, tra cứu thông tin từ các nhân sự tòa án. Theo một khảo sát với 3.666 lượt đánh giá, 99% người dùng đánh giá cao độ hữu ích của sản phẩm, tỷ lệ không hài lòng chiếm 3,8%.

... tới mở rộng mô hình trợ lý ảo

Trợ lý ảo kể trên chỉ là 1 trong 4 trợ lý ảo pháp luật quan trọng đang được xây dựng và triển khai. Cùng với đó là trợ lý ảo hỗ trợ cho lĩnh vực lập pháp, thông qua việc phát hiện mâu thuẫn, chồng chéo giữa các văn bản pháp luật vốn hiện nay đã nhiều đến mức quá sức phát hiện của con người.

Hay trợ lý ảo hỗ trợ hành pháp, hỗ trợ cán bộ, công chức thực hiện công việc theo quy định; cán bộ công chức đặt câu hỏi về công việc và trợ lý ảo sẽ tìm ra câu trả lời từ các quy định pháp luật liên quan. Cuối cùng là trợ lý ảo hỗ trợ pháp lý cho người dân; trả lời các câu hỏi của người dân liên quan đến pháp luật, đến các quy định của Nhà nước.

Mới đây, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) cũng đề xuất xây dựng khung Đề án về ứng dụng trợ lý ảo trong thông tin, phổ biến, giáo dục pháp luật; trên cơ sở khai thác nguồn dữ liệu sẵn có của Bộ Tư pháp như Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật; dữ liệu trên Cổng Thông tin điện tử Bộ Tư pháp; Trang thông tin Hỏi đáp pháp luật; Bộ pháp điển... từ đó thực hiện đồng bộ, số hóa, mở rộng dữ liệu.

Đánh giá cao ý tưởng xây dựng ứng dụng trợ lý ảo trong thông tin, phổ biến giáo dục pháp luật, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh đề nghị, Cục Phổ biến giáo dục pháp luật chủ động nghiên cứu, khảo sát tại các cơ quan, đơn vị đã triển khai có hiệu quả ứng dụng trợ lý ảo; trong đó có Tòa án tối cao… Từ đó, phác thảo khung chi tiết Đề án kiến nghị xây dựng trợ lý ảo.

Không ít chuyên gia cho rằng, với trợ lý ảo trong lĩnh vực pháp luật, ngoài việc bảo đảm độ chính xác, tin cậy cũng như góp phần giảm tải lượng công việc so với thao tác truyền thống, tối ưu thời gian vận hành; rất cần có sự thân thiện với người dùng. Theo đó, người dùng chỉ cần đặt câu hỏi hoặc một từ khóa liên quan, toàn bộ thông tin cần thiết sẽ hiển thị đầy đủ.

Đơn cử như khi có một sự việc xảy ra, người dùng có thể nạp dữ liệu về hành vi, tình huống pháp lý. Dựa vào những dữ liệu trên hệ thống, người dùng sẽ có thêm thông tin cần thiết về chính sách pháp luật liên quan và có cơ sở để quyết định khởi kiện hay không khởi kiện, hòa giải hay không hòa giải đối với những nội dung tranh chấp cụ thể. Từ những tư vấn đó, các chủ thể sẽ điều chỉnh hành vi, xác lập các quan hệ xã hội ngày càng tốt hơn.