Đổi mới sáng tạo giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển bền vững

Đó là nhận định của các chuyên gia tại Diễn đàn “Đối mới sáng tạo trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển bền vững” do Tạp chí Kinh tế và Dự báo tổ chức ngày 5.6, tại Hà Nội.

Nỗ lực mang lại nhiều quả ngọt

Các chuyên gia cũng cho rằng, trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo luôn được coi là cơ sở quan trọng hàng đầu cho sự phát triển nhanh và bền vững. Hiện nay, trước những thách thức đặt ra từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và quá trình hội nhập quốc tế, Đại hội XIII của Đảng đặc biệt chú trọng vai trò của khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, coi đó là một trong những đột phá chiến lược phát triển đất nước giai đoạn tới.

Trong đó yêu cầu, có thể chế cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, cùng với đó là thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao công nghệ nâng cao năng lực nghiên cứu, làm chủ một số công nghệ mới, hình thành năng lực sản xuất mới có tính tự chủ và khả năng thích ứng, chống chịu của nền kinh tế. Lấy doanh nghiệp làm trung tâm nghiên cứu phát triển, ứng dụng chuyển giao công nghệ, ứng dụng chuyển đổi số, phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo.

Vì vậy, để thực hiện thành công mục tiêu phát triển nhanh và bền vững đất nước cần hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới.

Theo Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh TS. Võ Trí Thành, trước đây, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ở Việt Nam nhìn ở tầm quốc gia thì có 3 thành tố là nhà nước, trường viện, doanh nghiệp, trong đó, nhà nước là trung tâm. Tuy nhiên hiện nay, doanh nghiệp được coi là trung tâm của đổi mới sáng tạo. Đây cũng là cộng đồng đem lại nhiều giá trị nhất cho nền kinh tế - xã hội, đặc biệt, Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển đột phá, tăng tốc phát triển theo hướng xanh cả về thể chế và chính sách. Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh là tất yếu.

Đổi mới sáng tạo là cơ hội không thể bỏ lỡ để Việt Nam bứt phá, thực hiện khát vọng Việt Nam hùng cường. Ngoài nỗ lực của cả hệ thống chính trị, nhiều doanh nghiệp Việt Nam chủ động bắt nhịp xu thế và thành công trong chuyển đổi số, chuyển đổi xanh…

Đồng tình với quan điểm đó, Tổng Biên tập Tạp chí Kinh tế và Dự báo Đỗ Thị Phương Lan cho rằng, để có thể hiện thực hóa các mục tiêu đặt ra, thời gian qua, nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, đổi mới công nghệ đã được ban hành và có những tác động tích cực giúp các doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, cũng như năng lực cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ. Khuyến khích doanh nghiệp và khu vực tư nhân thành lập viện nghiên cứu và doanh nghiệp khoa học và công nghệ. Đến nay, đã hình thành các kênh tài chính hỗ trợ viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp thông qua hệ thống các quỹ quốc gia về khoa học và công nghệ.

Theo bà Đỗ Thị Phương Lan, những thay đổi trong chính sách đã mang tới những “quả ngọt”. Năm 2023, Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu GII (Global Innovation Index) của Việt Nam được xếp hạng 46/132 quốc gia, nền kinh tế, tăng 2 bậc so với năm 2022. Việt Nam là 1 trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về đổi mới sáng tạo trong thập kỷ qua. Việt Nam là một trong 3 quốc gia có kết quả đổi mới sáng tạo vượt trội hơn so với mức độ phát triển trong 13 năm liên tiếp.

Tiếp tục hoàn thiện chính sách

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng chỉ ra, dù Việt Nam đã nỗ lực xây dựng khung pháp lý khuyến khích đổi mới sáng tạo, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư phát triển khoa học và công nghệ, song vẫn cần có sự hoàn thiện trong thời gian tới. Thực tế cũng đang cho thấy, các chính sách hỗ trợ đổi mới sáng tạo còn dàn trải, chưa tập trung sâu vào từng ngành, nghề, lĩnh vực. Vẫn còn hạn chế trong việc xây dựng tổ chức ươm tạo, huấn luyện, tư vấn khởi nghiệp; thiếu kết nối giữa các viện, trường đại học với ý tưởng khởi nghiệp. Khoa học và công nghệ chưa thực sự trở thành động lực then chốt thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp, nhà đầu tư hiện vẫn gặp không ít khó khăn khi thực hiện các dự án đầu tư phát triển, ứng dụng khoa học và công nghệ, khi đưa các sản phẩm khoa học và công nghệ ra thị trường. Vấn đề cần lưu tâm là một bộ phận lớn doanh nghiệp đầu tư cho khoa học và công nghệ còn hạn chế, kết quả chưa cao.

Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Trịnh Thị Hương chia sẻ, hiện nay, có khoảng trên 900 nghìn doanh nghiệp Việt Nam đang hoạt động, trong đó có gần 98% là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Vì vậy, một vài năm trước đây khi nhắc tới khái niệm chuyển đổi số thì họ thấy rất mới mẻ. Qua khảo sát về mức độ sẵn sàng để chuyển đổi số, chúng tôi nhận thấy rằng, rào cản lớn nhất đối với những doanh nghiệp này là họ chưa hiểu thế nào là chuyển đổi số, nội hàm của chuyển đổi số là gì. Họ cũng không biết bắt đầu từ đâu và gặp ai để hỗ trợ họ về câu chuyện chuyển đổi số.

Bà Trịnh Thị Hương cũng cho rằng, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, định hướng về đổi mới sáng tạo và hỗ trợ, thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Các công cụ, nền tảng số, cơ sở dữ liệu chuyển đổi số đã được xây dựng. Việc triển khai đào tạo chuyển đổi số cho doanh nghiệp, cho chuyên gia tư vấn chuyển đổi số, cũng như triển khai hỗ trợ tư vấn chuyên sâu cho doanh nghiệp về chuyển đổi số... được thực hiện rộng khắp. Tuy nhiên, vẫn cần có thêm các định hướng, chính sách, giải pháp cụ thể, linh hoạt hơn để giúp các doanh nghiệp tiếp cận và hiểu sâu hơn về việc ứng dụng khoa học công nghệ, áp dụng chuyển đổi số vào hoạt động, sản xuất, kinh doanh.

Viện trưởng Viện Quản trị chính sách và chiến lược phát triển (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) Nguyễn Thy Nga kiến nghị, Nhà nước cần tạo điều kiện về chính sách để doanh nghiệp tư nhân được tham gia vào hoạt động truyền thông chính sách và phát triển các công nghệ nền tảng để lưu trữ, khai thác, phổ biến và phát triển dữ liệu truyền thông chính sách. Đồng thời, cần tăng cường phối hợp với các vườn ươm, các doanh nghiệp công nghệ số, nhằm nâng cao ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực truyền thông chính sách, nhất là trong sản xuất sản phẩm truyền thông, chuyển giao công nghệ truyền thông...

TS. Võ Trí Thành cũng nhấn mạnh, đây là cuộc cách mạng về thể chế, chính sách, nên rất nhiều vấn đề đặt ra. Vì vậy, cần vừa làm vừa chạy, không thể vừa làm vừa chơi, ngồi chờ thể chế hoàn thiện. Để đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, về mặt quản trị nhà nước và doanh nghiệp, có 4 từ rất quan trọng là: tốc độ, linh hoạt.