Phân biệt rối loạn nhân cách ranh giới và nổi loạn tuổi dậy thì

Bác sĩ Lê Công Thiện, Phó trưởng bộ môn Tâm thần Trường Đại học Y Hà Nội, Trưởng phòng điều trị Tâm thần Nhi - Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là một rối loạn tâm thần ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng điều chỉnh cảm xúc của một người.

Với tình trạng này, trẻ rất khó kiểm soát cảm xúc, tăng tính bốc đồng, ảnh hưởng đến cách một người cảm nhận về bản thân và tác động tiêu cực đến mối quan hệ của họ với những người khác.

Các yếu tố môi trường đã được xác định là các điều kiện dễ dẫn đến rối loạn nhân cách ranh giới sớm bao gồm các hành vi ngược đãi trong gia đình, tâm lý của các thành viên trong gia đình và mối quan hệ xung đột giữa cha mẹ và con cái.

Bác sĩ Thiện chia sẻ: Nhiều gia đình phàn nàn phải "nhịn con như nhịn cơm sống" vì tính bướng bỉnh của lứa tuổi dậy thì. Tuy nhiên, làm sao để phân tích, đó là điều bình thường, phải trải qua của trẻ nhỏ ở lứa tuổi này hay là điều bất thường cảnh báo nguy cơ rối loạn nhân cách ranh giới.

“Diễn biến tự nhiên của một cháu bé đều phải trải qua giai đoạn bướng bỉnh, muốn thể hiện cái tôi bản thân, thậm chí có hành vi chống đối, cãi lại lời người lớn. Khi con cái có hành vi cãi lại, người lớn cần xem lại tình huống bản chất là gì, có lan tỏa với nhiều môi trường không. Nếu đứa trẻ chỉ ương bướng với bố, mẹ thì bình thường, không đáng lo ngại nhưng nếu ương bướng, quậy phá với mọi người, mọi lúc thì lại không còn bình thường nữa”, Bác sĩ Thiện cho hay.

Rối loạn nhân cách ở trẻ có nhiều biểu hiện tương đồng với tình trạng nổi loạn của trẻ ở lứa tuổi dậy thì. Nhiều cha mẹ rất lúng túng khi thấy con có những biểu hiện bất thường ở độ tuổi này và liệu không biết con có phải đang gặp vấn đề về tâm thần hay không.

Tuy nhiên, có một số điểm mà cha mẹ cần chú ý theo dõi con ở độ tuổi này để phát hiện những bất thường ở trẻ. Bác sĩ Thiện nêu rõ, khác với sinh lý lứa tuổi, trẻ gặp vấn đề tâm thần khi có những hành vi tự hại như tự rạch tay. Nếu hành động này lặp đi lặp lại, lúc này không phải là hành vi bình thường nữa.

Người lớn cũng cần quan sát trẻ, nếu thấy nghi ngờ, trẻ có biểu hiện giấu giếm như mặc áo dài tay, hành vi tự làm đau... thì bản thân hành vi này không còn là hành vi sinh lý lứa tuổi.

Ngoài ra, có trẻ có những hành vi nổi loạn bộc lộ cả ở nhà và ở trường, cảm xúc thay đổi thường xuyên trong ngày, như vừa vui nhưng chỉ vài tiếng sau đã buồn, trẻ còn bộc lộ cảm xúc rất mãnh liệt trong khoảng thời gian dài.

Trong trường hợp này, cha mẹ nên theo dõi con thật sát, chú ý xem trẻ có đang gặp vấn đề gì không, trải qua biến cố như chuyển cấp, chuyển trường, gia đình có biến cố... Sau đó, cha mẹ nên chia sẻ với trẻ, nhận biết mức độ mà con đang gặp phải, nhờ đến sự tư vấn của bác sĩ.

9 dấu hiệu điển hình của rối loạn nhân cách ranh giới

Theo Bác sĩ Thiện, một người có 5/9 dấu hiệu dưới đây có thể mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới:

- Nhạy cảm với hoàn cảnh môi trường, có suy nghĩ bị bỏ rơi dữ dội.

- Người bệnh có thể lý tưởng hóa những người chăm sóc hoặc người yêu tiềm năng trong lần gặp đầu tiên hoặc lần thứ hai. Người bệnh có thể yêu cầu đối phương dành nhiều thời gian cho nhau và chia sẻ những chi tiết thân mật nhất trong thời gian đầu của một mối quan hệ.

- Người bệnh có thể có rối loạn nhận dạng đặc trưng bởi hình ảnh hoặc ý thức về bản thân không ổn định rõ rệt và dai dẳng.

- Thường thể hiện sự bốc đồng trong ít nhất hai lĩnh vực và có khả năng tự gây tổn hại cho bản thân.

- Có thể có hành vi tự sát lặp đi lặp lại hoặc hành vi tự hủy hoại bản thân.

- Có biểu hiện bất ổn về cảm xúc mang tính phản ứng rõ rệt như cảm giác khó chịu từng đợt dữ dội, cáu kỉnh hoặc lo âu thường kéo dài vài giờ và hiếm khi kéo dài hơn vài ngày.

- Xuất hiện cảm giác trống rỗng triền miên và dễ cảm thấy buồn chán. Họ có thể liên tục tìm kiếm việc gì đó để làm.

- Có biểu hiện sự tức giận dữ dội, không thích hợp hoặc khó kiểm soát cơn giận.

- Trong những giai đoạn căng thẳng tột độ, người bệnh có thể xuất hiện tình trạng hoang tưởng thoáng qua hoặc các triệu chứng phân ly.

Để điều trị cho trẻ, ngoài yếu tố từ bệnh nhi, cha mẹ cũng được khuyến cáo tư vấn bác sĩ tâm lý để có thể nhìn nhận, đánh giá, điều hòa cảm xúc tốt hơn, tránh những xung đột với trẻ về lối sống, học hành... dẫn đến căng thẳng, làm tăng nguy cơ trẻ tự hủy hoại bản thân.

Bác sĩ Thiện khuyến cáo: Nếu con bạn hoặc người thân có các dấu hiệu liên quan đến rối loạn nhân cách ranh giới hoặc các vấn đề về sức khỏe tinh thần, nên đi khám kịp thời để được tư vấn cách phòng ngừa, điều trị.