Nhân kỷ niệm 139 năm ngày mất của nhà yêu nước, nhà sử học, nhà văn hóa và khoa học của Việt Nam trong thế kỷ thứ XIX Phạm Thận Duật (29.11.1885), giải thưởng Sử học Phạm Thận Duật lần thứ XXIV cũng được trao cho những luận án tiến sĩ khoa học lịch sử xuất sắc nhất.
Danh nhân Phạm Thận Duật (1825 - 1885) là người thôn Yên Mô Thượng, xã Yên Mạc, Yên Mô, Ninh Bình. Năm 1850, ông đỗ cử nhân và nhậm chức Giáo thụ phủ Đoan Hùng rồi làm Tri châu Tuần Giáo. Dưới triều đại vua Tự Đức, ông đã đảm nhiệm nhiều trọng trách.
Năm 1885, Pháp đánh chiếm kinh thành Huế. Ông cùng Tôn Thất Thuyết phò vua Hàm Nghi ra Quảng Trị. Nhận lệnh của vua Hàm Nghi, ông thảo chiếu Cần Vương kêu gọi các sĩ phu và nhân dân đứng lên chống Pháp. Lĩnh chức Khâm sai đại thần ra Bắc để chiêu tập nghĩa sĩ Cần Vương, ông bị Pháp bắt đưa đi tù ở Côn Đảo. Ngày 29.11.1885, trên đường đày từ Côn Đảo đến đảo Tahiti, ông đã hy sinh.
Phát biểu tại sự kiện, bà Trịnh Thị Liên, Phó Chủ tịch Quỹ Giải thưởng Phạm Thận Duật cho biết: “Sự kiện gợi nhắc chúng ta nhớ đến những ông đồ già, những nhà khoa bảng, đến giới trí thức tinh hoa của các triều đại phong kiến Việt Nam, mà gần nhất là triều Nguyễn vào cuối thế kỷ XIX - giai đoạn mà nhân vật Phạm Thận Duật xuất hiện và đi vào dòng chảy lịch sử dân tộc...”.
Cũng theo bà Trịnh Thị Liên, giải thưởng Phạm Thận Duật nhằm tôn vinh một danh nhân, một chí sĩ yêu nước, người có đóng góp trên nhiều lĩnh vực, từ thủy lợi, kinh tế, đến giáo dục, ngoại giao, sử học, quân sự.
Có thể nói, 3 thập niên vừa qua, dưới góc nhìn của các sử gia trong nước và quốc tế, phản ánh trong cuốn "Phạm Thận Duật trong dòng chảy lịch sử Việt Nam", chân dung Phạm Thận Duật ngày càng được rõ nét với góc nhìn mới, đa chiều và cởi mở hơn; đồng thời phản biện và soi sáng nhiều hơn cho việc nghiên cứu lịch sử Việt Nam nói chung và triều Nguyễn nói riêng vào giai đoạn cuối thế kỷ XIX.
Đến nay, với sự tài trợ của Quỹ Giải thưởng Phạm Thận Duật, giải thưởng sử học mang tên danh nhân đã trở thành giải thưởng đầu tiên của Việt Nam được trao trong lĩnh vực sử học, cũng là giải thưởng chính thức và duy nhất của Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, có phạm vi trên toàn quốc. Trong 23 mùa giải qua, 125 tiến sĩ sử học xuất sắc trong cả nước đã được nhận giải thưởng sử học này.
Cũng tại chương trình, 6 luận án tiến sĩ xuất sắc nhất đã được lựa chọn để trao giải thưởng Sử học Phạm Thận Duật 2024. Trong đó, luận án "Bưu chính ở Bắc Kỳ từ năm 1897 - 1929" của TS. Trương Thị Hải, Viện Sử học Việt Nam vinh dự nhận giải Nhất. Ngoài ra, Ban tổ chức trao tặng 2 giải Nhì và 3 giải Ba cho các tiến sĩ.
