4 thập kỷ tìm kiếm hòa bình

Cộng hòa Ireland do những người theo phe dân tộc chủ nghĩa Công giáo nắm quyền điều hành. Còn phần phía Bắc Ireland, phần đông là người theo đạo Tin Lành không muốn độc lập mà vẫn muốn là thành viên của khối Liên hiệp Anh (gồm Anh, Xứ Wales, Scotland và Bắc Ireland).

Đầu thập niên 60, quân đội Cộng hòa Ireland (IRA) ra đời. Đây là tổ chức của những người Công giáo ủng hộ một Ireland thống nhất. Bên cạnh đó, những người thân Anh theo dòng Tin lành cũng  thành lập các nhóm bán quân sự như Lực lượng Tình nguyện (Ulster Volonteer Force-UVF).

Sau suốt 3 thập kỷ xảy ra xung đột chính trị - tôn giáo, cướp đi sinh mạng của gần 3.500 người, đến năm 1998, Thỏa thuận Belfast (hay còn gọi Thỏa thuận “Ngày thứ sáu tốt lành”) được ký kết. Kể từ đó, Bắc Ireland đều ở trong tình trạng ngừng bắn. Thế nhưng, chưa đầy 4 tháng sau, Quân đội Cộng hòa Ireland-đích thực (Real IRA), lực lượng tách ra từ IRA năm 1997 để phản đối vai trò chính trị của Sinn Fein trong IRA và cực lực phản đối Thỏa thuận hòa bình Belfast, đã thực hiện vụ tấn công bằng xe hơi gài bom nhằm vào doanh trại quân đội Anh ở Bắc Ireland khiến 29 người thiệt mạng. Vụ tấn công, được đánh giá là đẫm máu nhất trong lịch sử cuộc xung đột, đã cho thấy tình trạng mong manh của thỏa thuận hòa bình.

Ngày 2.12.1999, Ireland lần đầu tiên được trao quyền tự trị sau 25 năm đặt dưới sự quản lý của London. Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau, vào ngày 11.2.2000, London buộc phải tạm đình chỉ hoạt động các cơ quan ở Ulster dưới sức ép của phe Tin lành, yêu cầu IRA giải giáp vũ khí. Chính phủ và Nghị viện Bắc Ireland phải ngừng hoạt động cả thảy 4 lần cho đến khi phải ngừng hoạt động hoàn toàn vào tháng 10.2002, sau khi xảy ra cuộc khủng hoảng niềm tin giữa những người Tin lành và Công giáo, bắt nguồn từ những cáo buộc gián điệp nhằm vào các thành viên Sinn Fein.

Năm 2003, DUP của mục sư Tin lành Ian Paisley giành chiến thắng trong một cuộc bầu cử hội đồng địa phương và Sinn Fein trở thành một đảng chính trị Công giáo hàng đầu ở Bắc Ireland.

Năm 2005, IRA đưa ra mệnh lệnh mang tính lịch sử, buộc các chiến binh của mình từ bỏ đấu tranh vũ trang, giải giáp vũ khí. Yêu cầu mang tính sống còn của phe Tin lành sau khi được đáp ứng, đã trở thành cơ sở để hai bên ký một thỏa thuận khung, theo đó, Sinn Fein chấp nhận chia sẻ quyền lực.

Tháng 3.2007, Bắc Ireland tiến hành bầu cử Quốc hội mới gồm 108 nghị sỹ. DUP nắm quyền kiểm soát cơ quan lập pháp và Sinn Fein trở thành đảng có số ghế lớn thứ 2. Cuối tháng 3 cùng năm, mục sư Ian Paisley của DUP và Gerry Adams, Chủ tịch Đảng Sinn Fein, đã chính thức gặp gỡ lần đầu tiên tại Stormont, nơi đặt trụ sở cơ quan lập pháp của Bắc Ireland, và cùng đặt bút ký một thỏa thuận mang tính lịch sử nhằm thành lập một Chính phủ chia sẻ quyền lực ở Bắc Ireland, nơi mà những người Tin lành và Công giáo chưa bao giờ bắt tay nhau, chưa bao giờ chào hỏi nhau, thậm chí không nhìn mặt nhau.

Một năm sau, dưới sức ép của những người trong đảng, Ian Paisley tuyên bố từ chức. Peter Robinson tiếp quản vị trí Chủ tịch DUP và Thủ hiến Bắc Ireland vào tháng 6.2008.

Trong suốt thời gian này, bạo lực vẫn đe dọa thỏa thuận hòa bình. Vào tháng 3.2009, một doanh trại quân đội Anh tại Belfast bị những tay súng lạ mặt tấn công làm 2 binh sỹ Anh thiệt mạng. Nhóm IRA-đích thực một lần nữa nhận trách nhiệm vụ tấn công. Chỉ 2 ngày sau, thêm một cảnh sát Tin lành bị một nhóm chiến binh IRA-đích thực bắn chết khi đang tuần tra trên đường phố Belfast. Mặc dù các nhân vật chủ chốt của các đảng chính đảng ở Bắc Ailen khi đó đều cam kết sẽ không để cho tiến trình hòa bình ở đây bị lung lay, song nhiều người vẫn lo ngại vụ việc trên có thể sẽ châm ngòi cho một làn sóng bạo động mới. Tuy nhiên, một cơn bão ngầm thực sự lại bắt đầu từ chính trong nội bộ chính phủ phân quyền khiến tiến trình đàm phán chuyển giao quyền kiểm soát an ninh và tư pháp lâm vào bế tắc, đe dọa thỏa thuận hòa bình ký năm 1998.

Nhưng cuối cùng, dưới sức ép của Anh và Ireland, ngày 5.2, thỏa thuận chuyển giao quyền tư pháp và an ninh, bước đi cuối cùng của thỏa thuận “Ngày thứ sáu tốt lành” đã chính thức được ký kết.