3 mô hình Chính phủ

Thứ nhất, theo mô hình Nội các của Anh quốc, hoạt động của chính phủ - hành pháp do một tập thể thực hiện. Đây là một mô hình phổ biến hiện nay; một cuộc khảo sát 182 nước cho thấy 2/3 các nước này ít nhiều đều có đặc tính của chính phủ kiểu nội các. Ở Anh và một số nước thuộc khối Thịnh vượng chung như Ấn Độ còn phân biệt giữa chính phủ toàn thể với nội các, theo đó nội các chỉ gồm các Bộ trưởng quan trọng.

Cựu Thủ tướng Nhật Bản Taro Aso phát biểu trước Nghị viện năm 2008

Trong hệ thống nội các, nguyên tắc trách nhiệm tập thể thường được áp dụng. Theo đó, mọi bộ trưởng cam kết ủng hộ quyết định của tập thể nội các, trong trường hợp ngược lại phải từ chức. Mỗi một bộ trưởng chịu trách nhiệm trực tiếp với Hạ viện về công tác hành pháp thường nhật của mình; nhưng về vấn đề chính sách tổng quát, toàn thể nội các, kể cả các bộ trưởng không có chân trong nội các đều phải chịu trách nhiệm như nhau. Nếu bất đồng ý kiến với đồng sự, nhất là với Thủ tướng, thì bộ trưởng chỉ còn có một cách là từ chức. Bên cạnh nguyên tắc trách nhiệm tập thể của chính phủ, ở một số nước như Ba Lan, Guatemala, Hy Lạp, Costa-Rica, Colombia, Uruguay, Slovakia, nghị viện có thể bất tín nhiệm cá nhân bộ trưởng về lĩnh vực ông/bà ta phụ trách. Tuy nhiên, ở Ireland, nghị viện chỉ có thể bắt buộc một bộ trưởng rời nhiệm sở nếu chính phủ và Thủ tướng đồng ý.

Thứ hai, mô hình Chính phủ do nguyên thủ quốc gia đứng đầu. Theo mô hình này, Tổng thống, Quốc vương không những là nguyên thủ quốc gia, đảm nhiệm các chức năng hành pháp tượng trưng, mà còn trực tiếp lãnh đạo và điều hành chính phủ. Đặc điểm nổi bật nhất của mô hình này là tất cả quyền hành pháp của Chính phủ được Hiến pháp quy định trực tiếp cho Tổng thống. Nguyên thủ quốc gia toàn quyền quyết định về việc tiến hành các phiên họp chính phủ. Bên cạnh việc thảo luận và quyết định tập thể, trong nhiều trường hợp, người đứng đầu chính phủ của mô hình này quyết định các vấn đề một mình hoặc sau khi tư vấn với một số bộ trưởng, cố vấn, hoặc chuyên gia.

Thứ ba, mô hình Chính phủ trong chế độ cộng hòa lưỡng lĩnh. Đây là mô hình hành pháp hai đầu: một đầu nguyên thủ quốc gia, không những là hành pháp tượng trưng, mà còn trực tiếp chỉ đạo hành pháp thông qua việc điều khiển các phiên họp của chính phủ, và một đầu Thủ tướng có trách nhiệm lãnh đạo chính phủ thực hiện các chính sách của chính phủ. Ở Pháp, Bỉ và nhiều nước châu Phi nói tiếng Pháp phân biệt Hội đồng bộ trưởãng - là chính phủ họp dưới sự chủ trì của Tổng thống, với Hội đồng nội các -  là chính phủ họp dưới sự chủ trì của Thủ tướng. Còn ở các nước Bắc Âu, hai dạng cơ quan này được gọi là Hội đồng nhà nước và Hội đồng bộ trưởng.

Trong mô hình này, Tổng thống có quyền trực tiếp lãnh đạo Chính phủ, chủ trì các phiên họp của Chính phủ. Từ những phiên họp Chính phủ dưới sự chủ tọa của Tổng thống mà các chủ trương, đường lối của Chính phủ được thông qua. Thủ tướng mặc dù được quy định là người đứng đầu Chính phủ, nhưng chỉ điều khiển phiên họp Chính phủ khi có sự ủy quyền của Tổng thống. Không ít những chủ trương đường lối đó trở thành các văn bản luật của Quốc hội do Chính phủ đệ trình Quốc hội. Đó là những chủ trương chính sách của Tổng thống. Thủ tướng và các bộ trưởng phải chịu trách nhiệm thực thi các đường lối chính sách của Tổng thống, trong trường hợp không thực thi được, thì Thủ tướng và các thành viên của Chính phủ phải bị từ chức.