Các ủy ban mang lại cơ cấu hiệu quả hơn cho nghị viện. Các ủy ban còn tạo ra diễn đàn lý tưởng để xem xét những vấn đề chi tiết và đạt được sự thống nhất. Các tài liệu nghiên cứu lập pháp đều cho rằng hệ thống ủy ban mạnh sẽ tạo cho nghị viện khả năng tốt hơn để gây ảnh hưởng về chính sách đối với công chúng và để giám sát chính phủ. Giá trị của các ủy ban mạnh mẽ và hiệu quả được nhận thấy từ những năm 80 của thế kỷ trước đã giải thích tại sao các nghị viện mới như Đông Âu lại chú trọng đến hệ thống ủy ban.
Nghị viện Hungary |
Vai trò của các ủy ban khác nhau trong từng nghị viện ở các nước Đông Âu, nhưng các ủy ban đều đóng vai trò nhất định trong quá trình lập pháp. So với các Viện, các ủy ban hiệu quả hơn nhiều trong hoạt động xem xét, thẩm tra luật pháp và do đó đây có lẽ là chức năng đầu tiên của các ủy ban. Mức độ tham gia vào quá trình lập pháp tuy nhiên có thể rất khác nhau. Xu thế chung là các ủy ban được giao trách nhiệm đọc dự thảo lần thứ hai, là lần đọc chú trọng vào chi tiết. Các ủy ban càng có nhiều quyền lực trong việc đề xuất và biểu quyết sửa đổi dự thảo luật, cũng như thu thập thông tin chuyên môn, thì càng có tác động lớn hơn tới quá trình làm luật.
Bên cạnh chức năng lập pháp, gần đây các ủy ban cũng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động giám sát chính phủ. Sự phát triển này liên quan chặt chẽ đến sự phát triển tính trung tâm của các ủy ban trong nghị viện ngày nay. Vai trò lớn mạnh này thể hiện ở số lượng ngày càng nhiều câu hỏi đặt ra cho chính phủ được xử lý ở cấp ủy ban, cũng như số lượng phiên điều trần và các báo cáo do ủy ban xây dựng.
Ủy ban của nghị viện các nước Đông Âu cũng góp phần tăng cường tính chất công khai, minh bạch trong hoạt động của nghị viện qua các phiên điều trần, các báo cáo được đăng tải… Tuy nhiên, cũng cần lưu ý, nguyên tắc công khai, minh bạch có mức độ khác nhau giữa các nghị viện. Trong phần lớn các trường hợp, có một hình thức pha trộn giữa họp công khai và họp kín của ủy ban nghị viện. Bởi lẽ, nguyên tắc họp công khai đóng vai trò quan trọng, nhưng có thể làm mất phần nhiều giá trị của các buổi họp trong ủy ban, vì các nghị sỹ có thể lo lắng về việc công chúng sẽ nhìn nhận, đánh giá họ như thế nào và ít tập trung hơn tới công việc thực tế trong ủy ban.
