Ủy ban Kinh tế họp phiên toàn thể lần thứ 10

Ngân sách sẽ thất thoát hơn 5.000 tỷ đồng?

Phát biểu khai mạc Phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh chỉ rõ, Luật Khoáng sản số 60/2010/QH12 có hiệu lực từ ngày 1.7.2011 và Luật Tài nguyên nước số 17/2012/QH13 có hiệu lực từ ngày 1.1.2013 có quy định thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và thu tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước thiên nhiên. Đây là 2 vấn đề rất mới, được quy định lần đầu tiên trong 2 đạo luật này nhằm tăng cường thực hiện quản lý Nhà nước đối với khoáng sản và tài nguyên nước, nâng cao ý thức trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong bảo vệ, khai thác, sử dụng hiệu quả khoáng sản và tài nguyên nước; hài hòa lợi ích Nhà nước, tổ chức, cá nhân, bảo đảm hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh và bảo đảm lợi ích nhân dân.

Tuy nhiên trong quá trình triển khai thực hiện 2 luật này, việc ban hành Nghị định hướng dẫn kèm theo chậm. Cụ thể, Nghị định số 203/2013/NĐ-CP ngày 28.11.2013 quy định về phương pháp tính, mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản (Nghị định 203) có hiệu lực từ ngày 20.1.2014, chậm 2 năm 7 tháng; Nghị định 82/2017/NĐ-CP ngày 17.7.2017 quy định về phương pháp tính, mức thu tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước (Nghị định 82) có hiệu lực từ ngày 1.9.2017, chậm 4 năm 8 tháng. Chính sự chậm trễ này tạo khoảng trống trong thực thi pháp luật. Đặc biệt, Nghị định 203 có quy định hồi tố, yêu cầu tổ chức, cá nhân phải nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản tính từ khi Luật Khoáng sản có hiệu lực, song Nghị định 82 lại không đưa ra quy định như vậy. Do đó, phiên họp sẽ tập trung thảo luận việc có thu được tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và tài nguyên nước hay không? Nếu không thì báo cáo Quốc hội xử lý vấn đề này thế nào?

Giải thích việc chậm ban hành Nghị định 203 và Nghị định 82, đại diện cơ quan soạn thảo Dự thảo Nghị quyết, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Quý Kiên cho biết, nguyên nhân bởi việc thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và khai thác tài nguyên nước là quy định rất mới, phức tạp. Do đó, Chính phủ mất nhiều thời gian để nghiên cứu, đánh giá tác động của quy định mới. Thêm vào đó, các giấy phép khai thác khoáng sản được cấp trong nhiều thời kỳ, nhiều giai đoạn khác nhau nên cần thời gian để rà soát, đánh giá để nghiên cứu, hoàn thiện nội dung quy định hướng dẫn thực hiện nhằm bảo đảm tính khả thi của Nghị định.

Ngoài ra, nhận thức về vấn đề thẩm quyền quyết định việc không truy thu tiền cấp quyền khai tác tài nguyên nước chưa đầy đủ, nên cơ quan chủ trì soạn thảo, cơ quan thẩm định và thẩm tra đã không đề nghị Chính phủ trình QH xem xét, cho ý kiến về thời điểm tính tiền cấp quyền khai thác tài nguyên ước trước khi Nghị định 82 ban hành. “Chính phủ và các cơ quan chủ trì soạn thảo, cơ quan thẩm định, cơ quan thẩm tra xin được nghiêm túc rút kinh nghiệm trong việc chậm ban hành Nghị định 82”, Tờ trình Dự thảo Nghị quyết của Chính phủ nêu rõ.

Cũng theo Thứ trưởng Trần Quý Kiên, thực hiện Nghị định 203, từ ngày 1.1.2014 đến 30.6.2019, tổng số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản là hơn 49.400 tỷ đồng. Trong đó, đã thu về cho ngân sách là hơn 23.000 tỷ đồng. Như vậy, trung bình mỗi năm thu tiền này đạt hơn 4.000 tỷ đồng, bằng 1/3 số thu từ thuế tài nguyên. Trong đó, hơn 2.900 tỷ đồng là tiền cấp quyền khai thác đối với phần trữ lượng khoáng sản giai đoạn từ 1.7.2011 đến ngày 31.12.2013 của 3.951 giấy phép cấp trước khi Luật Khoáng sản 2010 và Nghị định 203 có hiệu lực nhưng chưa tạm thu. Đối với Nghị định 82, theo tính toán sơ bộ, nếu truy thu tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước từ ngày Luật Tài nguyên nước có hiệu lực thi hành (1.1.2013) đến ngày Nghị định có hiệu lực thi hành (1.9.2017) có thể thu thêm được 2.112 tỷ đồng.

Tuy nhiên, Chính phủ cho rằng, nếu truy thu tổng số tiền cấp quyền khai thác tài nguyên khoáng sản giai đoạn từ ngày 1.7.2011 đến ngày 31.12.2013 và thu tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước giai đoạn từ ngày 1.1.2013 đến 31.8.2017  sẽ gây khó khăn cho doanh nghiệp cũng như cơ quan thuế trong việc xử lý nghĩa vụ thuế sau này, bởi doanh nghiệp đều đã thực hiện quyết toán xong. Đồng thời, Chính phủ kiến nghị Quốc hội xem xét, miễn tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, không thu tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước (khoảng 5.000 tỷ đồng).

Phải làm rõ trách nhiệm của Chính phủ

Tại phiên họp, nhiều đại biểu cho rằng, trước hết, cần làm rõ trách nhiệm của Chính phủ trong việc chậm ban hành Nghị định hướng dẫn thực hiện Luật Khoáng sản và Luật Tài nguyên nước. Bởi lẽ, ngay trong quá trình xây dựng dự thảo Luật, việc đánh giá tác động phải được thực hiện chứ không phải chờ Luật ban hành mới đánh giá tác động. Do vậy, việc Chính phủ lấy lý do vì việc thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và tài nguyên nước là vấn đề mới, cần thời gian nghiên cứu, đánh giá tác động khiến Nghị định ban hành chậm là không thuyết phục. Từ đó, nhiều đại biểu cho rằng, Chính phủ phải thẳng thắn nhận trách nhiệm. “Trong 10 hay 12 chữ vàng của Chính phủ luôn có chữ “kỷ cương”. Vậy nhưng qua việc này thì thấy Chính phủ đã không thực hiện đúng luật, không có kỷ cương”, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Đỗ Văn Sinh nói.

Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Vũ Tiến Lộc bổ sung, từ vụ việc này, “phải siết chặt kỷ luật lập pháp và lập quy, Chính phủ chỉ trình QH xem xét thông qua luật khi có dự thảo Nghị định kèm theo”.

Liên quan đến việc có thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước (tính sơ bộ hơn 5.000 tỷ đồng) được không, nếu không thu thì sẽ giải quyết thế nào? Nhiều đại biểu nêu ý kiến, đây là công việc khó. Thậm chí, điều này sẽ ảnh hưởng đến niềm tin của các nhà đầu tư vào môi trường kinh doanh của Việt Nam. Do vậy, không nên thu khoản này để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, bởi các doanh nghiệp đều đã thực hiện quyết toán xong. Nếu thu, doanh nghiệp buộc phải tính lại bài toán kinh tế.

Song, nhiều đại biểu khác lại cho rằng vẫn cần phải thu, bởi Luật đã quy định. Thêm vào đó, 5.000 tỷ đồng là nguồn lực rất lớn trong bối cảnh hiện nay. Phó Trưởng đoàn ĐBQH tỉnh Yên Bái Đinh Đăng Luận nhấn mạnh, nếu chúng ta thực hiện đúng hai luật này mới bảo đảm thượng tôn pháp luật. Luật đã quy định phải thu thì cần phải thực hiện mà không sợ ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh doanh.

Mặt khác, theo nhiều đại biểu, việc thu này có thể khó song vẫn làm được, bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường, UBND cấp tỉnh đều có số liệu về giấy phép khai thác khoáng sản và khai thác tài nguyên nước, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và tài nguyên nước cũng được đưa vào dự toán của ngành thuế…

Trong bối cảnh các đại biểu vẫn chia làm hai luồng ý kiến, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết sẽ tiếp thu tất cả ý kiến này để báo cáo UBTVQH. “Tất nhiên, chúng tôi cũng sẽ có chính kiến riêng”, ông nói.