Tìm đến “điều bất ngờ tháng 10”?

Nỗ lực lội ngược dòng

Đang có nhiều đồn đoán ở Washington cho thấy Tổng thống Donald Trump cân nhắc nối lại đàm phán với CHDCND Triều Tiên để thúc đẩy thỏa thuận chấm dứt chương trình vũ khí hạt nhân của Bình Nhưỡng. Ông Donald Trump từng cố gắng làm điều này cách đây 18 tháng ở Hà Nội nhưng đã thất bại. Tuy nhiên, hiện nay, một yếu tố cấp bách khác thúc đẩy ông muốn thử điều này thêm một lần, đó là thêm 4 năm ở Nhà Trắng.

Mối quan hệ của ông Donald Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un đã đặt Tổng thống Mỹ vào vị trí ông muốn: Sự chú ý vào việc thương thảo thỏa thuận. Ông Donald Trump đã nhiều lần bày tỏ nhận định tích cực về mối quan hệ cá nhân giữa ông và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un. Mặc dù cuộc gặp Thượng đỉnh ở Hà Nội tháng 2 năm ngoái không dẫn đến một thỏa thuận hạt nhân nhưng Chính quyền Tổng thống Donald Trump luôn khẳng định các cuộc đàm phán giữa 2 bên đã làm giảm mối đe dọa xung đột.

Giờ đây, với việc ông Donald Trump đang nhận được tỷ lệ ủng hộ thấp trong các cuộc thăm dò, tạp chí The American Conservative ngày 16.7 đã có bài viết về việc Chính quyền Mỹ đang xem xét các lựa chọn để đưa Triều Tiên trở lại bàn đàm phán. Ý tưởng là tạo ra “điều bất ngờ tháng 10”, chiến lược phổ biến nhằm giành được sự ủng hộ của công chúng ngay trước ngày bầu cử. Nhưng tác giả bài báo Harry Kazianis, Giám đốc cấp cao nghiên cứu về Triều Tiên tại Trung tâm Lợi ích quốc gia ở Washington đã dẫn nguồn từ một số trợ lý cao cấp giấu tên của Nhà Trắng cho biết, có nhiều yếu tố phức tạp khi thực hiện động thái như vậy, đặc biệt là yếu tố Trung Quốc.

Là đối tác thương mại lớn nhất của Triều Tiên, Trung Quốc có ảnh hưởng mạnh mẽ đến giới lãnh đạo của Bình Nhưỡng, đặc biệt là khi nước này chịu các lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc vì chương trình hạt nhân. Tuy nhiên, quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh đang rơi xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ. Phát biểu trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện hôm 30.7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo thậm chí đã gọi Trung Quốc là “mối đe dọa lớn nhất trong thời đại chúng ta”.

Chuyên gia Kazianis từng nhận định trong một cuộc trả lời phỏng vấn rằng: “Một số người trong Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đi đến kết luận rằng, chúng ta không thể cùng lúc kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc và giải quyết chương trình hạt nhân của Triều Tiên. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn là vấn đề cấp bách cần ưu tiên đối phó trước”.

Lindsey Ford, Giám đốc Các vấn đề chính trị - an ninh tại Viện Chính sách xã hội châu Á cho rằng, sẽ không có bất kỳ con đường nào sáng sủa phía trước trong vấn đề Triều Tiên nếu không có sự hiện diện của Bắc Kinh. “Sẽ không thể có được một tiến trình ý nghĩa và bền vững với Triều Tiên nếu Trung Quốc không đóng một vai trò quan trọng".

Ông John Bolton, cựu cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Trump đã viết trong cuốn hồi ký của mình rằng, chiến lược cho cuộc bầu cử năm 2020 của Tổng thống với “điều bất ngờ tháng 10” có lẽ sẽ liên quan đến việc định hình một thỏa thuận phi hạt nhân hóa với Triều Tiên. “Nếu Tổng thống cảm thấy đang gặp rắc rối lớn, một cuộc gặp khác với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un có thể sẽ đảo ngược được tình hình”, ông Bolton phát biểu trong cuộc họp báo ngày 2.7.

Tổng thống Donald Trump đã nhắc đến ông Kim trong một dòng tweet tháng 11.2019 rằng: “Chúng ta nên hành động nhanh chóng và hoàn tất thỏa thuận. Hẹn sớm gặp lại”. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 bất ngờ bùng phát trên toàn cầu đã phủ bóng triển vọng đàm phán Mỹ - Triều cũng như thỏa thuận giai đoạn 1 giữa Washington và Bắc Kinh mà ông Trump gọi là “một trong những thỏa thuận thương mại lớn nhất lịch sử”.

Lựa chọn của Triều Tiên

Tuy nhiên, dù kế hoạch của Tổng thống Donald Trump là gì, Thứ trưởng Ngoại giao Triều Tiên Choe Son-hui cho biết hôm 4.7 rằng, Bình Nhưỡng không muốn trở thành một phần trong những trò chơi chính trị của Mỹ. “Chúng tôi không có nhu cầu ngồi vào bàn đàm phán với Mỹ khi mà Mỹ chỉ coi mối quan hệ Mỹ - Triều như một công cụ để xử lý cuộc khủng hoảng chính trị nội bộ của họ”.

Cheng Xiaohe, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Nhân dân Bắc Kinh cho biết, mặc dù giới lãnh đạo Trung Quốc hy vọng Triều Tiên sẽ ưu tiên quan hệ với nước này hơn là với Mỹ nhưng điều có khả năng xảy ra nhất là Triều Tiên sẽ tùy vào tình hình cụ thể để cân nhắc mối quan hệ với cả hai cường quốc. “Triều Tiên không thể biến người hàng xóm quyền lực như Trung Quốc thành kẻ thù nhưng nếu không cải thiện quan hệ với Washington, Bình Nhưỡng không có hy vọng loại bỏ các lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc và Mỹ, vốn đang bóp nghẹt nền kinh tế nước này”, GS. Cheng Xiaohe cho hay.

Trong khi đó, ông Ma Sang-yoon, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Thiên chúa giáo Hàn Quốc ở Seoul nhận định, sự gần gũi về biên giới và quan hệ hợp tác khiến Trung Quốc “có ảnh hưởng lớn hơn bất kỳ nước nào với Triều Tiên”. Trên thực tế, Trung Quốc có đường biên giới dài 1.400km với Triều Tiên và là quốc gia duy nhất có Hiệp ước Hợp tác và viện trợ ràng buộc về mặt pháp lý với Bình Nhưỡng. Quân đội hai quốc gia từng chiến đấu cùng nhau trong cuộc Chiến tranh Triều Tiên (1950 - 1953).

“Trung Quốc miễn cưỡng tham gia các lệnh trừng phạt quốc tế nhằm chống lại Triều Tiên nhưng nếu đối đầu Mỹ - Trung gia tăng căng thẳng, nước này có thể sử dụng Bình Nhưỡng như một quân bài để đối phó với Mỹ và đồng minh”, GS. Ma Sang-yoon nhận định.

Một số chuyên gia khác thì cho rằng, việc Chính quyền Tổng thống Donald Trump tập trung kiềm chế Trung Quốc có thể thúc đẩy Bình Nhưỡng gây sức ép để Mỹ nới lỏng biện pháp trừng phạt, điều mà họ không đạt được tại Hội nghị Thượng đỉnh Hà Nội năm 2018. GS. Ma Sang-yoon nhận định, Triều Tiên có lẽ cũng nhận thức sâu sắc giá trị của nước này với Trung Quốc cũng như là trong cuộc đối đầu giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. “Triều Tiên tiếp tục có giá trị với Trung Quốc như một vùng đệm, vì thế, Bình Nhưỡng có thể sẽ tận dụng điều này, đặc biệt trong bối cảnh đối đầu và cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng gay gắt”.

Susan Thornton, cựu quyền Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á - Thái Bình Dương cũng tán thành với nhận định rằng, sự đối đầu Mỹ - Trung sẽ giúp Triều Tiên có “nhiều lợi thế ngoại giao hơn”, cũng như khiến Mỹ và đồng minh khu vực gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tìm kiếm sự nhượng bộ từ Bình Nhưỡng trong chương trình hạt nhân.

GS. Chung Kuyoun, khoa Khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Kangwon ở Gangwon-do, Hàn Quốc, cho rằng, ông Kim có lẽ sẽ cho ông Trump “điều bất ngờ tháng 10” theo một cách khác, có thể là vài vụ thử tên lửa. “Về ngắn hạn, Triều Tiên sẽ có một số hành động khiêu khích. Đây là kiểu hành động quen thuộc họ thường sử dụng để gây chú ý với các nước trong khu vực và đồng minh của Mỹ”.