“Thưa mẹ con đi” và những bộ phim cùng thông điệp

Nghe biên kịch (Nhi Bùi) và đạo diễn trẻ (Trịnh Đình Lê Minh) trình bày dự án ở “Gặp gỡ mùa thu” cách đây hai năm (và chiến thắng hạng mục “Phim thương mại xuất sắc nhất”), đọc kịch bản hoàn chỉnh hơn một năm trước khi bộ phim chuẩn bị bấm máy, xem bản nháp cách đây vài tháng và bản chính thức chiếu cho báo chí cách đây một tuần, tôi hiếm khi gặp cảm giác bị phản bội… niềm tin khi xem “Thưa mẹ con đi”. Nghĩa là những chi tiết đắt giá và cảm động ở kịch bản đều được thể hiện một cách chính xác trên màn ảnh. Những phân cảnh mà tôi từng xúc động khi đọc kịch bản cũng là những cảnh mà tôi gặp lại cảm giác của mình khi xem phim, cho dù là xem lần thứ 2.

“Thưa mẹ con đi” là một bộ phim độc lập đúng nghĩa, một dòng phim rất cần cho điện ảnh Việt Nam hiện tại đang quá thiếu những chất liệu thực tế chân thực gần gũi của cuộc sống với những dòng phim hài nhảm, rom-com, chick-flick khuôn sáo hay những phim nghệ thuật nửa vời thường “tống” vào phim một loạt các ẩn dụ và biểu tượng mơ hồ nhằm chinh phục các LHP quốc tế.

Bộ phim này có một kịch bản và nhân vật đúng nghĩa là “original” - nguyên bản - với nghĩa đúng nhất của từ này - tức là một câu chuyện vừa riêng tư, cá nhân nhưng đồng thời cũng rất phổ quát. Nó khá giống với nhiều bộ phim độc lập của Mỹ mà tôi thích, thường có mô típ kể về một cuộc trở về của một thành viên nhân một dịp tụ họp gia đình nào đó (kiểu Lễ Tạ ơn hay Giáng sinh) và những bí mật của anh ta/cô ta và những thành viên trong gia đình lần lượt được phơi bày và để lại một cái kết cảm động nơi mà các thành viên trong gia đình thấu hiểu hoặc chấp nhận nhau. Mô típ kịch bản này được thể hiện trong một loạt phim indie rất thành công như You Can Count On Me, Manchester by the Sea của biên kịch/đạo diễn Kenneth Lonergan hay Rachel Getting Married của Jonathan Demme và rất nhiều bộ phim khác.

“Thưa mẹ con đi” được thể hiện mạch lạc với cấu trúc rõ ràng. Cao trào của bộ phim được dồn nén trong một phần ba cuối cùng của bộ phim, nơi những xung đột được đẩy lên cao và để lại một cái kết có thể khiến nhiều giọt nước mắt rơi xuống, như giọt nước mắt của người mẹ và cậu con trai trong bộ phim vậy, giọt nước mắt của sự chấp nhận và thấu hiểu, giọt nước mắt của sự cho đi và nhận lại.

Không nhân vật nào mờ nhạt cho dù thời lượng xuất hiện của họ trên màn ảnh không nhiều. Diễn viên xuất sắc nhất có lẽ là Hồng Đào, người vào vai bà mẹ cô độc trong phim. Tôi luôn quen với một Hồng Đào diễn hài trong những tiểu phẩm gây cười hơi quá lố nên bất ngờ khi chị đóng vai người mẹ tội nghiệp trong bộ phim này. Lối diễn xuất nội tâm, được thể hiện qua ánh mắt đôi khi u uẩn và cô độc của chị là những điểm sáng và đồng thời cũng gây xúc động nhất ở bộ phim này.

Và một điểm tôi thích ở bộ phim này nữa là cách xử lý câu chuyện đồng tính trong phim. Không mê lô bi kịch hóa như những bộ phim đồng tính kiểu “Hello Kitty cho giới gay”, cũng không lố lăng, kệch cỡm hóa như nhiều nhân vật đồng tính trong các bộ phim hài Việt để gây cười trước đây. Đồng tính trong “Thưa mẹ con đi” được xử lý vừa đủ và văn minh, không gây cảm giác họ là “nạn nhân” cần được bảo vệ.

Tất nhiên, xem “Thưa mẹ con đi” cũng khiến tôi liên tưởng đến nhiều bộ phim đồng tính khác của điện ảnh thế giới mà rõ nhất là “Call Me by Your Name” và “Love, Simon”. Cả ba, ngoài câu chuyện tình đam mỹ lãng mạn có nhiều cảnh khiến các hủ nữ cũng phải “tan chảy”, còn có những trường đoạn mang ý nghĩa nhân văn về cách hành xử giữa bố mẹ và con cái đồng tính của họ.

“CALL ME BY YOUR NAME”: “Trái tim và thân thể của chúng ta chỉ sống một lần thôi!”

Trong “Call Me by Your Name”, sau câu chuyện tình thấm đẫm vị đào mọng nước của mùa hè nước Ý những năm 80 giữa một chàng trai mới lớn người Ý và một nghiên cứu sinh người Mỹ, phần kết của bộ phim này với cuộc đối thoại giữa hai cha con Elio để lại những khoảnh khắc thực sự xúc động và nâng tầm bộ phim. “Thưa mẹ con đi không phải là một bộ phim cần được giải cứu, ngược lại, điện ảnh trong nước cần nhiều hơn những tác phẩm độc lập/thương mại mà làm tốt đến như vậy, để giải cứu thị trường điện ảnh.  Đây cũng không phải là một bộ phim  nghệ thuật kén người xem, hay là một bộ phim đồng tính không chạm được số đông. Đây là một bộ phim gia đình rất đẹp, có duyên dáng, có lãng mạn, có tiếng cười tủm tỉm cực duyên, nước mắt thì tuôn trào ở kết, muốn gì ở một bộ phim ra rạp nữa? Cái hay của biên kịch và đạo diễn là tạo cho tất cả các nhân vật đều có cuộc đời trên phim thật đáng yêu. Đây có thể là số ít tác phẩm điện ảnh trong nước cho thấy sự ăn ý rất chặt chẽ và hiểu rõ nhau trên câu chuyện đang kể giữa biên kịch, đạo diễn và DOP (giám đốc hình ảnh). May mắn cho đạo diễn là có một ekip quá tốt, ngoài diễn viên và DOP không khó nhận ra, thì yếu tố mỹ thuật thiết kế bối cảnh và phục trang rất vừa đủ, rất có hồn vía chứ không bị kiểu nịnh mắt hay vintage nửa mùa. Điều này đặc biệt quan trọng với bộ phim này và cách kể này bởi vì nếu để người xem bị dội bất cứ một loại gia vị nào đó như mỹ thuật hay âm nhạc thì sẽ không tin vào câu chuyện trên màn ảnh nữa. Nếu dùng cặp mắt của các “nhà buôn” xem qua thì sẽ không thấy bất cứ yếu tố “xôi thịt” hoành tráng tốn kém nào, nhưng vì thế lại càng thấy phục đạo diễn và ekip đã gói ghém tẩm ướp từ bên trong rất tròn vị!” Đạo diễn, nhà sản xuất Nguyễn Quang Huy

Sau chuyến đi chơi Rome cùng Oliver (Armie Hammer) và chia tay anh trở lại Mỹ, Elio (Timothee Chalamet) trở về nhà với một trái tim tan vỡ. Khác với người mẹ lái xe đến đón cậu và tôn trọng sự riêng tư cũng như nỗi đau của con trai, người cha là giáo sư Perlman (Michael Stuhlbarg) dành một buổi nói chuyện với Elio.

Phân đoạn này được đạo diễn Luca Guadagnino xử lý tuyệt vời trong phim, đặc biệt là qua diễn xuất của Stuhlbarg. Nhưng cho dù xử lý thành công, ông vẫn không chuyển tải được hết đoạn đối thoại dài và theo tôi là đáng nhớ nhất trong cuốn tiểu thuyết gốc của nhà văn André Aciman.

Ông nhìn con trai đầy âu yếm và không cần đợi cậu tiết lộ đã nói: “Cuộc đời của con, con sống như thế nào là chuyện của con. Nhưng hãy nhớ rằng, trái tim và thân thể của chúng ta chỉ được sống một lần mà thôi”.

“Hầu hết mọi người cứ như là có hai cuộc đời để sống vậy, một làm nháp, một hoàn chỉnh, rồi mọi phiên bản khác ở giữa. Nhưng chỉ có một mà thôi, trước khi con kịp nhận ra thì tim con đã mòn mỏi, còn thân thể con thì sẽ đến lúc chả ai thèm nhìn nữa chứ đừng nói là tới gần. Ngay lúc này thì có sầu khổ đó. Cha không ghen tị với nỗi đau. Nhưng cha ghen tị với nỗi đau của con”.

Và ngay khi thấy đôi mắt của cậu con trai ứa lệ và “chết lặng trong giây lát” (như mô tả trong tiểu thuyết), ông nói tiếp: “Con có một tình bạn đẹp. Có lẽ hơn cả tình bạn. Ở địa vị của cha, hầu hết các phụ huynh sẽ mong toàn bộ câu chuyện đó biến đi, hoặc cầu nguyện rằng con trai của họ sẽ vượt qua cho chóng. Nhưng cha không phải là một phụ huynh như thế. Ở địa vị của con, nếu có nỗi đau, hãy nuôi dưỡng nó, và nếu ngọn lửa bùng lên, đừng dập tắt nó, đừng tàn bạo với nó. Sự từ bỏ có thể là thứ kinh khủng khi nó khiến ta tỉnh thức vào đêm, và khi những kẻ khác quên ta đi nhanh hơn ý muốn của ta”.

Nhìn vào mắt con trai như đọc được những tâm tư xáo trộn của cậu, ông nói tiếp: “Ta hy sinh bản thể quá nhiều để được chữa lành cho nhanh chóng, thế nên đến năm 30 tuổi ta đã cạn kiệt, chả còn gì để trao đi mỗi khi bắt đầu với một người mới. Nhưng chuyện không cảm nhận gì hết để tránh cảm nhận một điều cụ thể - thật là lãng phí!”.

Và trước khi kết thúc cuộc trò chuyện mà chủ yếu ông là người nói, người cha nhắn nhủ với con trai rằng: “Chúng ta sẽ không được nói về chuyện này nữa. Nhưng cha hy vọng con sẽ không bao giờ ghét cha vì ta đã nói chuyện. Cha sẽ là một người cha kinh khủng nếu một ngày nào đó con muốn nói chuyện nhưng cảm thấy cánh cửa đã đóng hoặc mở không đủ”.

LOVE, SIMON: “Con xứng đáng nhận được những điều con muốn”

Một trong những điểm sáng ở cả “Call Me by Your Name” và “Love, Simon” là cách xây dựng tâm lý và hành xử của những ông bố bà mẹ khi phát hiện ra con mình là gay. Trong “Love, Simon” - một bộ phim “gay teenager” của điện ảnh Mỹ năm ngoái,  Emily (Jennifer Garner) là bà mẹ có tư tưởng phóng khoáng, gần như không có vấn đề gì khi nghe con trai mình tiết lộ là đồng tính.

Nhưng cách hành xử đầy thấu hiểu của Emily với cậu con trai sau đó mới khiến ta thực sự là cảm động và là điểm sáng nhân văn đáng khen ngợi ở bộ phim.

Cô nói: “Mẹ biết con có một bí mật. Khi con còn nhỏ, có vẻ con không để ý lắm. Nhưng vài năm qua, càng lúc mẹ càng thấy con đang cố che giấu một điều gì đó và mẹ cảm nhận con đang phải ngạt thở vì nó. Nhiều lần mẹ muốn hỏi con, nhưng mẹ không muốn xâm phạm vào cuộc sống riêng tư của con. Có lẽ mẹ đã mắc sai lầm”.

Emily nói tiếp: “Đồng tính là chuyện cá nhân của con. Có những chuyện mà con buộc phải trải qua trong cô độc. Mẹ rất ghét điều đó. Ngay khi con nói rằng: “Mẹ, con vẫn là con”, mẹ muốn con nghe điều này: “Con vẫn là con, Simon ạ!”.

“Con sẽ vẫn là đứa con trai mẹ yêu và thích chọc ghẹo, con vẫn là chỗ dựa của bố trong tất cả mọi chuyện. Và con vẫn là cậu anh trai luôn luôn khen ngợi cô em gái của mình với tài đầu bếp dở tệ của nó. Điều con cần là cảm thấy thoải mái, Simon ạ! Con xứng đáng nhận được những điều con muốn”.

“Call Me by Your Name” và “Love, Simon” dù khác nhau ở nhiều điểm nhưng có một điểm chung đầy nhân bản như thế. Thật may mắn trong cuộc đời này, cho dù là đồng tính hay dị tính, bạn có được những bậc phụ huynh đầy thấu hiểu, mẫn tuệ và yêu thương con cái vô điều kiện như người mẹ Emily hay ông bố Perlman trong hai bộ phim này.

“Thưa mẹ con đi”: “Mẹ chỉ mong con và Văn sống hạnh phúc”

Nhân vật người mẹ có con đồng tính trong “Thưa mẹ con đi” thật ra rất khác với hai bộ phim nói trên nên tất nhiên cũng không có những cuộc đối thoại đầy tính “khai sáng” như vậy giữa cha mẹ và con cái. Nhưng cho dù vậy, ta vẫn cảm nhận rõ tình yêu thương và thấu hiểu giữa người mẹ dành cho con của bà.

Trong bối cảnh xã hội truyền thống Việt Nam vẫn còn nặng về thành kiến và bảo thủ, nơi đứa cháu trai đích tôn của dòng họ phải có trách nhiệm gánh vác hay kế thừa truyền thống gia đình, nhân vật người mẹ của Hồng Đào cũng rơi vào tình thế khó xử hay chịu nhiều áp lực không kém gì Văn, cậu con trai duy nhất của bà. Cho dù mơ hồ nhận ra sự khác biệt ở con trai của mình, đặc biệt là việc Văn dắt cậu bạn Ian về thăm nhà, bà Hạnh vẫn nhiều lần đặt Văn vào tình thế khó xử và thậm chí đôi khi cưỡng ép cậu.

Cho đến khi bất ngờ nhận ra những lời thổ lộ của con trai, bà mới bắt đầu có những thay đổi và dần dần chấp nhận. Nhưng theo truyền thống văn hóa Á Đông, cha mẹ và con cái thường rất khó để truyền đạt những tình cảm trong lòng họ cho người thân trong gia đình. Bà Hạnh chỉ biết xù lông lên để bảo vệ con trai khi bị thím Ngọc xúc phạm. Và sự chấp nhận của bà không phải là những lời bà dành cho cậu con trai của mình mà dành cho Ian, “con rể” tương lai của bà với câu nói: “Mẹ chỉ mong con và Văn sống hạnh phúc”. Ở phía ngược lại, bản thân Văn và Ian cũng thấu hiểu được nỗi đau của người mẹ. Ian nói với Văn: “Em thấy bác cô độc quá”. Và những giọt nước mắt của bà Hạnh cũng như Văn ở những khoảnh khắc cuối của bộ phim, trong hai phân cảnh liền kề nhau khiến ta thực sự xúc động. Đó là những giọt nước mắt của sự chấp nhận và thấu hiểu từ cả hai phía, của mẹ và con trai, cho dù vẫn còn nhiều nỗi day dứt của “Xin lỗi người vì những điều chưa nói ra thành câu”.

Và cuối cùng, với một bộ phim như “Thưa mẹ con đi”, tôi nghĩ nó hoàn toàn xứng đáng với chiếc vé của khán giả. Một bộ phim như “Thưa mẹ con đi” mà không thành công tại phòng vé (ít nhất cũng phải được 30 tỷ chứ!) thì làm sao hy vọng những bộ phim độc lập như làn gió mát của điện ảnh Việt tiếp tục xuất hiện trên màn ảnh?