Thống nhất định nghĩa về nguồn vốn đầu tư công
Điểm mới đầu tiên của Luật là, thống nhất được định nghĩa về nguồn vốn đầu tư công. Theo đó, quy định 2 loại vốn đầu tư công, bao gồm vốn ngân sách nhà nước và vốn từ nguồn thu hợp pháp của các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập dành để đầu tư theo quy định của pháp luật.
Đây là một thay đổi nhằm bảo đảm thống nhất với Luật Ngân sách Nhà nước, mang ý nghĩa rất quan trọng, dẫn tới thay đổi các quy trình, trình tự, thủ tục về dự án và kế hoạch đầu tư công, giúp đơn giản hóa quy trình, không còn phân biệt giữa các loại nguồn vốn của ngân sách nhà nước như trước đây (ví dụ như có sự phân biệt giữa ngân sách nhà nước, trái phiếu chính phủ, công trái quốc gia, tín dụng đầu tư...).
Sự thay đổi này còn giúp xây dựng được quy trình riêng cho các dự án sử dụng vốn từ nguồn thu hợp pháp của các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập dành để đầu tư theo quy định của pháp luật theo hướng tăng cường phân cấp, tự chịu trách nhiệm của các đơn vị, cơ quan có nguồn vốn này, nhưng vẫn bảo đảm được công tác theo dõi, giám sát và tổng hợp báo cáo.
Điểm mới thứ 2 là trình tự, thủ tục quyết định chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư dự án, phân cấp thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn. Đây cũng là vướng mắc lớn nhất trong quá trình thực hiện Luật vừa qua.
Luật sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện trình tự thủ tục, phân cấp thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án đầu tư công. Trong đó, đáng chú ý nhất là phân cấp triệt để quy trình thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn, đưa vấn đề này trở thành một nội dung của thẩm định báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư và do các bộ, cơ quan trung ương, địa phương thẩm định (trừ chương trình, dự án thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ) trên cơ sở tổng số vốn kế hoạch trung hạn của đơn vị mình được cấp có thẩm quyền phân bổ.
Luật cũng xác định rõ một số nhiệm vụ và loại dự án không phải quyết định chủ trương đầu tư, nhằm gỡ bỏ thủ tục mang tính hình thức, trùng lặp, tiết kiệm thời gian, chi phí cho công tác chuẩn bị dự án.
Phân cấp mạnh mẽ thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư
Điểm mới thứ ba là Luật phân cấp mạnh mẽ thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, vừa bảo đảm thẩm quyền các cơ quan QH, HĐND, vừa tăng tính chủ động, phù hợp với điều kiện thực tế của mỗi địa phương, xử lý được những tình huống phức tạp như dự án sử dụng nhiều nguồn vốn thuộc các cấp ngân sách khác nhau. Với sửa đổi này, HĐND cấp tỉnh có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm A của địa phương sử dụng bất kỳ loại nguồn vốn nào (bao gồm cả hỗ trợ có mục tiêu từ ngân sách trung ương), phân cấp mạnh hơn trước đây là địa phương phải trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương đầu tư dự án nhóm A.
Điểm mới thứ tư là đổi mới mạnh mẽ phương thức kế hoạch hóa, nhằm đáp ứng tốt hơn đối với thực tiễn vận hành của nền kinh tế, khắc phục được vướng mắc lớn nhất của đầu tư công là vấn đề “con gà, quả trứng” - nghĩa là vốn có trước hay dự án có trước.
Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Đức Trung dẫn chứng, trước đây, muốn quyết định chủ trương đầu tư của một dự án, phải xác định được nguồn vốn và khả năng cân đối vốn. Tuy nhiên, muốn xác định được nguồn vốn và khả năng cân đối vốn phải căn cứ vào dự án. Như vậy là đã tạo một vòng luẩn quẩn và không có “lối ra” để xử lý. Vì vậy, Luật năm 2019 đã đưa ra phương án phải có dự kiến kế hoạch nguồn vốn và khả năng cân đối vốn trước (tạm gọi là số kiểm tra), từ đó có căn cứ pháp lý về nguồn vốn để các bộ, cơ quan, địa phương triển khai thủ tục phê duyệt chủ trương đầu tư dự án.
Bên cạnh đó, đơn giản hóa mạnh mẽ quy trình giao kế hoạch vốn đầu tư công hàng năm. Theo đó, phân cấp thẩm quyền quyết định cho người đứng đầu các bộ, cơ quan trung ương, địa phương trong việc điều chỉnh kế hoạch giữa các dự án trong danh mục kế hoạch, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công và nâng cao tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công trong kế hoạch hàng năm.
Điểm mới thứ năm, để nâng cao tính công khai, minh bạch trong quản lý đầu tư công, Luật bổ sung quy định về hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu quốc gia về đầu tư công. Theo đó, tăng cường theo dõi, giám sát, thanh tra, kiểm tra các hoạt động đầu tư công, sử dụng nguồn vốn đầu tư công thông qua đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đầu tư công, gắn với quá trình xây dựng Chính phủ điện tử, tiến tới Chính phủ số, góp phần tích cực vào việc chống thất thoát, lãng phí.
Với những điểm mới nêu trên, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Đức Trung tin tưởng, Luật Đầu tư công năm 2019 sẽ tạo thuận lợi hơn cho quá trình chuẩn bị dự án, do việc đơn giản hóa thủ tục, phân cấp mạnh mẽ hơn. Thực hiện Luật cũng sẽ góp phần cải thiện tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công, vốn chậm trễ bao lâu nay. Các quy định mới tuy chặt chẽ để bảo đảm sử dụng hiệu quả từng đồng vốn đầu tư công quý giá nhưng cũng vừa tạo thuận lợi trong điều chỉnh kế hoạch để tăng tỷ lệ giải ngân, hạn chế kéo dài thời gian thực hiện, chuyển nguồn.
Luật Đầu tư công năm 2019 có hiệu lực thi hành từ ngày 1.1.2020.
