Sách nói - nhiều tiềm năng nhưng chưa phát triển

- Thứ Hai, 11/05/2020, 08:14 - Chia sẻ
Ngoài "sách in" và "sách điện tử", "sách nói" (audiobook) đang ngày càng phổ biến với bạn đọc trong thời đại số, bởi có những ưu điểm riêng đáp ứng được nhu cầu của nhiều đối tượng độc giả. Ở Việt Nam, những năm gần đây, "sách nói" đã được một số đơn vị khai thác và thu hút lượng độc giả nhất định, nhưng việc phát triển loại hình này lại đang gặp thách thức lớn.

Xu hướng tiếp cận tri thức, giải trí

Cùng với sự ra đời của các dòng sản phẩm điện tử thông minh, xu hướng đọc sách của độc giả trên thế giới dần dịch chuyển từ các ấn bản in sang sách điện tử rồi đến sách nói. Trong đó, "sách nói" - nội dung sách được truyền tải thông qua giọng đọc của con người, đang phát triển mạnh mẽ và ngày càng phổ biến.

Ban đầu, "sách nói" được xây dựng chủ yếu dành cho độc giả khiếm thị. Nhưng với những ưu điểm riêng như dễ tiếp nhận dưới dạng âm thanh, nhỏ gọn, thuận tiện để nghe mọi lúc mọi nơi, có thể nhiều người cùng nghe một lúc... sách nói còn đặc biệt phù hợp cho một số nhóm độc giả như trẻ nhỏ; người già… Hơn thế nữa, trong thời đại công nghiệp, cuộc sống của mỗi người trở nên gấp gáp hơn, ngay cả với người yêu sách, dành thời gian để đọc cũng là điều không dễ. Vì thế, nhiều người tìm đến "sách nói" như một cách thay thế cho việc đọc sách truyền thống. Với loại hình sách này, độc giả có thể nghe sách để tiếp cận thông tin, học tập và giải trí trong thời gian di chuyển trên đường, hoặc làm việc nhà, tập thể dục… Ưu điểm của "sách nói" là ngoài giọng đọc truyền cảm, còn có phần nhạc đệm, tiếng động... tạo cho sách diện mạo mới, hấp dẫn độc giả.

Với những thuận lợi như vậy, ngành công nghiệp sách nói thế giới đang có xu hướng tăng lên trong vài năm trở lại đây. Theo Forbes, doanh số Audiobook của Mỹ đạt gần 1 tỷ USD vào năm 2018, tăng 25% so với năm trước, tờ Wall Street Journal gọi đây là “loại hình phát triển nhanh nhất trong ngành xuất bản”. Không chỉ ở Mỹ, "sách nói" đang trở thành xu hướng tiếp cận tri thức, giải trí thịnh hành trên thế giới, đã và đang phát triển thành ngành công nghiệp tại các quốc gia châu Âu, Trung Quốc và sắp tới là các nước Đông Nam Á.


Sách nói nhiều tiềm năng phát triển

Nở rộ sách nói miễn phí

Tại Việt Nam, nhận thấy tiềm năng thu hút độc giả, sách nói đã nở rộ với nhiều kênh Radio và YouTube, có kênh đầu tư chuyên nghiệp về thiết bị âm thanh, thu hút hàng nghìn đến hàng trăm nghìn lượt theo dõi. Qua các kênh này, độc giả có thể tiếp cận kho tàng sách với đủ loại đề tài: Văn học, kinh doanh, kỹ năng sống, sách thiếu nhi… có những tác phẩm nổi tiếng thu hút vài trăm nghìn, tới hàng triệu lượt nghe.

Tuy nhiên, điểm bất cập tại các trang web, kênh này là phần lớn do người dùng tự mua sách hay về đọc, ghi âm; hoặc lấy lại từ các nguồn có bản quyền rồi đăng tải trên internet (dù người nghe được miễn phí nhưng các kênh này có thể kiếm tiền từ quảng cáo). Sự nở rộ những kênh vi phạm bản quyền đặt ra thách thức cho các tác giả và đơn vị làm xuất bản. Nhiều đơn vị xuất bản cho rằng, sự phát triển của "sách nói" không có bản quyền ảnh hưởng tới việc tiêu thụ sách in và quyền lợi của tác giả. "Sách nói" lậu, cùng với "sách điện tử" và "sách in" lậu làm cho xuất bản khó phát triển ở Việt Nam.

Nếu khai thác "sách nói", các đơn vị xuất bản phải trả thêm tiền bản quyền (ngoài bản quyền sách in và ebook). Đưa lên internet, các sách này ngay lập tức bị copy và đăng tải trái phép trên nhiều trang khác. Vì lý do đó, các nhà xuất bản, nhà phát hành sách ở Việt Nam chưa mặn mà với thị trường này. Thái Hà Books là một trong những đơn vị đã triển khai "sách nói" nhưng không thể tiếp tục thực hiện vì mức độ vi phạm tràn lan. Tuy vậy, trước xu hướng phát triển và nhu cầu độc giả, đơn vị này vẫn tiếp tục nghiên cứu phương thức nhằm phát triển loại hình sách nói. Bà Trần Phương Thảo, Tổng Giám đốc Thái Hà Books cho biết: “Chúng tôi đang đàm phán với một đơn vị chuyên nghiệp trong khâu phát hành audio book và sẽ chính thức truyền thông về việc hợp tác này khi cả hai bên đã đạt được thỏa thuận nhất định, đặc biệt là vấn đề bảo mật và tính minh bạch trong khâu hợp tác”.

Phát triển sách có bản quyền

Những năm trở lại đây, sự chuyển mình của văn hóa đọc đã giúp công chúng Việt đến gần hơn với sách nói có bản quyền. Như thư viện sách trực tuyến Waka, bên cạnh "sách điện tử", còn có kho "sách nói" (từ năm 2017) với nhiều đầu sách thuộc các thể loại truyện, phát triển bản thân, bí quyết kinh doanh, hạt giống tâm hồn…

Đầu năm 2020, Công ty Cổ phần Công nghệ Wewe tổ chức lễ ra mắt ứng dụng "sách nói" có bản quyền Voiz FM. Với mục tiêu để người yêu sách được tiếp cận hình thức nghe sách chính thống và chất lượng, Voiz FM kết hợp với các đơn vị xuất bản và tác giả uy tín, tạo cơ hội để mọi người học tập và giải trí bằng âm thanh với hơn 6.000 phút nội dung, hơn 1.000 đầu mục nội dung theo chủ đề đa dạng, như kỹ năng, đầu tư, kinh tế, lãnh đạo, khởi nghiệp, gia đình, văn học, giải trí… Độc giả có thể tải nội dung về máy, ghi nhớ vị trí đang nghe, được gợi ý nội dung nghe theo sở thích và xu hướng... Trước ảnh hưởng của dịch bệnh, gần đây, ứng dụng đã thu hút được nhiều người dùng.

Voiz FM đã và đang nghiên cứu công cụ để đọc sách với giọng đọc dựa trên ứng dụng trí tuệ nhân tạo mà vẫn giữ được sự tự nhiên, truyền cảm, nhằm rút ngắn quá trình sản xuất "sách nói", mang đến nhiều gợi ý lựa chọn trải nghiệm hơn cho người dùng, giảm chi phí thực hiện. Dự kiến, giọng đọc trí tuệ nhân tạo sẽ được đơn vị này đưa vào sản xuất sách nói từ giữa năm nay.

"Sách nói" đã xuất hiện ở Việt Nam nhiều năm qua, nhưng chưa trở thành lĩnh vực phát triển mạnh mẽ. Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ Wewe Trần Ngọc Thái kỳ vọng: Thời gian tới, "sách nói" sẽ có nhiều đơn vị chung tay phát triển. Bởi đây vừa là cách để đưa tác phẩm mới đến với độc giả, vừa bảo đảm bản quyền, đồng thời tạo trải nghiệm đa dạng cho người yêu sách, cũng như phát triển văn hóa đọc.

Thảo Nguyên