Phần chìm của tảng băng

Giọt nước tràn ly

Hàng nghìn người biểu tình đã tập trung bên ngoài văn phòng Thủ tướng Mulki để phản đối dự luật tăng thuế và kế hoạch tăng giá một số hàng hóa thiết yếu của Chính phủ. Họ hô vang những khẩu hiệu như: “Những người tăng giá muốn thiêu cháy đất nước này” hay “Đây là Jordan của chúng tôi, ông Mulki nên từ chức”... Sức ép từ đường phố liên tục trong một tuần qua đã buộc ông Mulki tuyên bố từ chức hôm 5.6. Với sự ra đi của ông Mulki, Jordan chuẩn bị có Thủ tướng thứ 8 trong vòng 10 năm trở lại đây.

Việc Chính phủ Jordan tăng thuế và tăng giá là một phần trong chương trình thắt lưng buộc bụng mà Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) yêu cầu nước này phải thực hiện để giảm nợ. Cải cách kinh tế là điều kiện IMF đưa ra khi định chế này cấp hạn ngạch tín dụng 723 triệu USD thời hạn 3 năm. Theo IMF, quốc gia Trung Đông với gần 10 triệu dân này có mức nợ tương đương 94% tổng sản phẩm trong nước (GDP). IMF muốn Jordan đến năm 2021 cắt giảm tỷ lệ nợ/GDP xuống còn 77% thông qua những biện pháp cải cách “giúp thúc đẩy tăng trưởng” và dần đạt tới nền tảng tài khóa vững vàng hơn.

Tuy nhiên, tác động mạnh của cải cách đã trở nên quá sức chịu đựng của nhiều người dân thường Jordan - những người đã chứng kiến giá xăng tăng nhiều lần và giá điện tăng 55% từ đầu năm đến nay. Vì vậy, việc Quốc hội nước này chuẩn bị thông qua dự luật mới về thuế thu nhập, trong đó thuế thu nhập cá nhân sẽ tăng ít nhất 5% và thuế thu nhập doanh nghiệp tăng từ 20 - 40%, đã khiến giọt nước tràn ly.

Trước phản ứng gay gắt của dư luận, Quốc vương Jordan Abdallah đã yêu cầu “xem xét lại toàn bộ” dự luật về tăng thuế thu nhập. “Tôi yêu cầu Chính phủ ngay lập tức tiến hành cuộc đối thoại với sự tham gia của Quốc hội, các đảng phái chính trị, giới công đoàn và các tổ chức xã hội dân sự để xem xét lại dự thảo luật thuế thu nhập cá nhân”, Quốc vương Abdallah viết trong bức thư chỉ định Bộ trưởng Giáo dục Omar al-Razzaz giữ chức Thủ tướng lâm thời thay thế ông Mulki.

Biểu tình phản đối tăng thuế ở Jordan

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế đều cho rằng cải cách là cần thiết đối với Jordan. “Tiến trình cải cách là không thể đảo ngược. Thâm hụt cán cân vãng lai của Jordan rất lớn, tương đương hơn 10% GDP, nợ chính phủ đã tăng gần gấp đôi kể từ năm 2007… Jordan không thể tiếp tục như thế này mãi được”, ông Marcus Chenevix, nhà phân tích về Trung Đông và Bắc Phi thuộc TS. Lombard, nhận định. Chưa kể, “về cơ bản, nền kinh tế Jordan đã giảm tốc trong suốt một thập kỷ”, ông Chenevix nhấn mạnh thêm.

Nhân tố bất ổn xã hội

Jordan vốn được xem là ví dụ hiếm hoi về sự ổn định tại một khu vực bất ổn như Trung Đông. Bởi vậy, làn sóng biểu tình gần đây có thể báo hiệu cho giai đoạn mới, nhiều thách thức đối với nước này.

Sự bất ổn mới ở Jordan không chỉ liên quan đến chương trình cho vay của IMF - theo GS Dina Rezk về chính trị Trung Đông thuộc Đại học Reading. “Vấn đề không chỉ nằm ở thuế”, bà Rezk nhận định. “Các cuộc biểu tình gần đây là triệu chứng của một vấn đề lớn hơn ở Jordan”.

Jordan có tỷ lệ nghèo lên tới 30% và tỷ lệ thất nghiệp ở giới trẻ khoảng 40%. Nằm ở khu vực bất ổn bậc nhất Trung Đông, Jordan có khoảng 70% dân số là người gốc Palestine, trong đó khoảng 2 triệu người sống trong các trại tị nạn trên khắp nước này, dù phần lớn đã hòa nhập sâu vào xã hội Jordan. Dù là một đồng minh an ninh quan trọng của phương Tây, một điểm sáng ổn định trong khu vực, và một quốc gia nhận nhiều viện trợ nhất từ Mỹ, Jordan “đặc biệt dễ tổn thương trước bất ổn ở Palestine và các sáng kiến thắt lưng buộc bụng toàn cầu”, GS. Rezk nhấn mạnh.