Kinh nghiệm mở rộng bao phủ bảo hiểm y tế

Dùng ngân sách công

Theo các chuyên gia, kinh nghiệm nhiều nước triển khai tăng tỷ lệ bao phủ BHYT cho thấy, trong quá trình mở rộng diện bao phủ của BHYT tới nhóm dân cư, lao động phi chính thức không thể thiếu được vai trò tài trợ của NSNN, đặc biệt tại các nước đang phát triển.

Tại Malaysia, tất cả dịch vụ y tế cung ứng tại vùng nông thôn được chi trả từ NSNN và người dân được sử dụng miễn phí. Đây chủ yếu là dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu và khám bệnh ngoại trú còn dịch vụ bệnh viện được cung cấp tại các bệnh viện phần lớn nằm tại khu vực thành thị. Tuy nhiên, dịch vụ do các bệnh viện này cung cấp cũng được NSNN bao cấp phần lớn. Để đạt mục tiêu chăm sóc sức khoẻ toàn dân, Chính phủ Malaysia dự kiến phát triển BHYT thông qua việc thiết lập Hệ thống tài chính y tế quốc gia. NSNN sẽ cung cấp tài chính cho người nghèo, người tàn tật, công chức và người nghỉ hưu tham gia BHYT.

Tại Trung Quốc, chương trình BHYT nông thôn mới dành cho đối tượng người dân nông thôn là một ví dụ điển hình minh chứng cho sự thành công của việc mở rộng độ bao phủ BHYT vùng nông thôn với quyết tâm chính trị và sự hỗ trợ cơ bản về tài chính. Bắt đầu từ năm 2003, với tỷ lệ bao phủ BHYT vùng nông thôn chỉ là 13% nhưng sau 5 năm tỷ lệ này đã tăng lên là 92% và đến năm 2011 đạt 95%. Mức trợ cấp từ ngân sách trung ương và ngân sách địa phương cho BHYT tăng dần qua các năm (từ mức 66% lên 80% và mới đây là 90% mệnh giá BHYT).

Tại Thái Lan nổi tiếng với chương trình 30 Bạt để đạt mục tiêu bao phủ chăm sóc sức khoẻ toàn dân. Đây là chương trình chăm sóc sức khỏe cho tất cả công dân Thái Lan chưa tham gia chương trình BHYT, chủ yếu là đối tượng nông dân và lao động tự do bằng nguồn tiền từ ngân sách. Những người tham gia chương trình này phải đăng ký với các cơ sở y tế, được cấp một thẻ BHYT miễn phí và đóng một khoản tiền là 30 Bạt (tương đương 0,75 USD) cho mỗi lần khám chữa bệnh ngoại trú hoặc điều trị nội trú; thuốc kê đơn được cấp miễn phí. Theo chương trình chăm sóc sức khỏe này, tỷ lệ người dân không có BHYT ở Thái Lan đã giảm từ mức 30% năm 2000 xuống còn 5% năm 2003.

Ngành BHXH nỗ lực triển khai hiệu quả chính sách BHXH, BHYT

Triển khai BHYT bắt buộc theo hộ gia đình

Trong nỗ lực thực hiện BHYT toàn dân, nhiều nước đã ban hành Luật quy định bắt buộc tham gia BHYT theo hộ gia đình thay vì cá nhân.

Tại Đài Loan, BHYT được triển khai thực hiện từ năm 1995 theo hình thức bắt buộc với tất cả người dân. Tỷ lệ bao phủ hiện nay là 99% dân số. Đài Loan áp dụng chính sách người lao động phải đóng BHYT cho người ăn theo.

Tại Nhật Bản, rà soát lộ trình thực hiện bao phủ BHYT toàn dân ở nước này cho thấy, việc thực hiện BHYT bắt buộc được bắt đầu trước hết đối với khu vực lao động chính thức từ năm 1927, đến năm 1938 thực hiện chương trình BHYT cộng đồng dành cho các đối tượng lao động phi chính thức. Quy định bắt buộc đóng góp tham gia BHYT được thực hiện nghiêm ngặt thông qua kiểm soát thu nhập cá nhân hàng năm của các đối tượng không thuộc khu vực chính thức. Nhật Bản đạt bao phủ BHYT bắt buộc năm 1961.

Tại Hàn Quốc, Luật BHYT được ban hành năm 1963, Chính phủ nước này xác định mục tiêu BHYT toàn dân trong bối cảnh chủ yếu là các mô hình BHYT tự nguyện cộng đồng. Đến năm 1977, Hàn Quốc áp dụng quy định tham gia BHYT bắt buộc với các doanh nghiệp. Quy định tham gia bắt buộc mở rộng dần tới các đối tượng trong xã hội, đến năm 1989, Hàn Quốc tuyên bố đạt mục tiêu BHYT toàn dân.

Để đạt BHYT toàn dân nhất thiết phải có quy định bắt buộc tham gia. Đây là kết luận được đưa ra trong nhiều phân tích quốc tế về kinh nghiệm thực hiện BHYT xã hội. Theo phân tích của các chuyên gia, trong số các yếu tố làm hạn chế việc mở rộng bao phủ BHYT, việc không triển khai BHYT cho thân nhân người lao động là một yếu tố đầu tiên được kể đến. Chọn hình thức tham gia theo hộ gia đình vừa đẩy nhanh việc mở rộng độ bao phủ, tăng mức độ chia sẻ rủi ro giữa các thành viên tham gia BHYT, giảm tình trạng lựa chọn ngược.

Theo BHXH Việt Nam, hiện Việt Nam đang thực hiện cả hai chính sách: Sử dụng ngân sách nhà nước để thực hiện mở rộng BHYT và quy định tham gia BHYT hộ gia đình thay vì cá nhân.

Tuy nhiên, việc sử dụng NSNN để đóng hoặc hỗ trợ đóng BHYT đặt ra vấn đề khi có sự điều chỉnh thay đổi chính sách, dễ có sự biến động về tỷ lệ tham gia BHYT theo hướng giảm xuống, nhất là với nhóm được hỗ trợ mệnh giá đóng ở mức cao như đối tượng cận nghèo, hộ nông, lâm, ngư, diêm nghiệp, học sinh, sinh viên... sẽ là khó khăn đối với việc duy trì và mở rộng tỷ lệ bao phủ BHYT trong điều kiện thu ngân sách của địa phương có hạn.

Bên cạnh đó dù số đối tượng tham gia BHYT tự nguyện/theo hộ gia đình đang có xu hướng tăng qua các năm, nhưng việc triển khai BHYT hộ gia đình còn nhiều bất cập. Nhận thức của người dân về trách nhiệm tham gia BHYT theo nguyên tắc chia sẻ rủi ro còn hạn chế, nhiều người vẫn quan niệm ốm mới mua BHYT. Một nguyên nhân nữa khiến tỷ lệ tham gia BHYT theo hộ gia đình chưa cao là mức đóng BHYT cho cả gia đình vẫn là khá lớn đối với nhiều gia đình có thu nhập và mức sống dưới trung bình nhưng không thuộc diện được hỗ trợ kinh phí mua BHYT.