Khoảng lặng trước thách thức mới

Chấm dứt 500 ngày sóng gió

Quốc hội Israel (Knesset) đã biểu quyết thông qua Chính phủ mới của Thủ tướng Benjamin Netanyahu nhằm chấm dứt hơn 500 ngày biến động chính trường. Cuối tuần qua, cả ông Netanyahu và đối tác vốn từng là đối thủ chính Benny Gantz tuyên bố hoàn tất các vị trí bổ nhiệm cho tân Nội các lớn nhất trong lịch sử nhà nước Do Thái gồm khoảng 36 bộ trưởng và 16 thứ trưởng.

Tháng trước, cả hai đã nhất trí dẹp bỏ bất đồng để cùng bắt tay chèo lái đất nước vượt qua cuộc khủng hoảng Covid-19 cũng như tình trạng kinh tế bết bát. Theo thỏa thuận chia sẻ quyền lực đầy tranh cãi, ông Netanyahu sẽ đảm nhận vị trí Thủ tướng trong 18 tháng đầu tiên, sau đó đến lượt ông Gantz trong 18 tháng tiếp theo. Liên minh của từng bên cũng có số lượng bộ trưởng tương đương và quyền phủ quyết lẫn nhau đối với hầu hết các quyết định quan trọng.

Nhiều ý kiến chỉ trích cho rằng, Chính phủ mới sinh ra quá nhiều ghế tại thời điểm tỷ lệ thất nghiệp tại nước này tăng vọt vì đại dịch Covid-19. Nhưng do khối liên minh của Thủ tướng Netanyahu gồm một số đảng nhỏ hơn, ông chỉ còn lại một số lượng hạn chế ghế bộ trưởng trao cho các thành viên trong đảng Likud. Chính điều đó đã gây ra “cuộc nổi dậy nho nhỏ” của các thành viên Likud, khiến Thủ tướng Netanyahu phải tìm cách trì hoãn buổi lễ tuyên thệ đáng ra được tiến hành vào thứ Năm tuần trước.

Nhằm xoa dịu người ủng hộ, Thủ tướng Netanyahu đã tạo ra một loạt bộ mới đặc trách các công tác như “phát triển cộng đồng”, “các vấn đề định cư” hay “giáo dục bậc cao”, “tài nguyên nước” và một vị trí bộ trưởng đóng vai trò liên lạc giữa Quốc hội và Nội các. Mỗi bộ được thành lập đồng nghĩa với việc phát sinh tiền lương cho lái xe, nhân viên và chi phí văn phòng…

Theo ông Yair Lapid, lãnh đạo phe đối lập mới, “các mưu mô chính trị” đã làm mất lòng tin của công chúng. Một Chính phủ cồng kềnh, tốn kém là lãng phí rất lớn tiền thuế của công dân, nhất là trong bối cảnh nước này cần tập trung nguồn lực để chiến đấu với virus Corona. Số lượng bộ trưởng tăng vọt đã khiến Chính phủ mới được coi là lớn nhất và đắt đỏ nhất trong lịch sử 72 năm của Israel. Điều này trái ngược hoàn toàn với các chính phủ tiền nhiệm những năm gần đây. Từ năm 1949 - 1955, Nội các Israel chỉ có 12 -13 bộ trưởng.

Covid-19 đã làm cho hàng trăm nghìn người Israel mất việc làm, nhiều ngành công nghiệp từ thực phẩm đến du lịch sụp đổ khiến số người thất nghiệp vượt quá 1 triệu. Do đó, nhiều người tỏ ra bức xúc rằng, thay vì đầu tư tiền để vực dậy nền kinh tế, giúp người dân trở lại làm việc, Chính phủ mới lại đang chi hàng trăm triệu shekels (đơn vị tiền tệ của Israel) cho chính mình. Theo họ, đáng ra Chính phủ phải làm gương bằng cách thắt lưng buộc bụng chứ không phải lãng phí tiền thuế của người dân.

Được biết, thỏa thuận chia sẻ quyền lực giữa ông Netanyahu và ông Gantz đã dẫn đến việc giải thể liên minh trung tả giữa đảng Xanh và Trắng của ông Gantz với đảng Yesh Lapid của ông Lapid. Nguyên nhân bắt nguồn từ việc ông Gantz từ bỏ lời hứa không bao giờ phục vụ dưới thời Thủ tướng Netanyahu, người bị truy tố về tội tham nhũng. Thực tế, thỏa thuận liên minh trên chỉ thực hiện được sau khi Tòa án Tối cao ra phán quyết không có căn cứ pháp lý để ngăn chặn nó.

Trước khi trở thành Thủ tướng Israel sau 18 tháng nữa, ông Gantz sẽ ngồi ghế Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, trong khi chiến hữu cùng đảng, tướng về hưu Gabi Ashkenazi giữ chức Ngoại trưởng. Trong khi đó, nhân vật cấp phó của Thủ tướng Netanyahu trong đảng Likud, Ngoại trưởng vừa ra đi Israel Katz trở thành Bộ trưởng Bộ Tài chính. Ngoài ra, ông Yariv Levin, đồng minh thân cận nhất của Thủ tướng Netanyahu trở thành tân Chủ tịch Quốc hội.

Với nhiều người, điểm chính gây tranh cãi là vấn đề luân phiên Thủ tướng. Nó cho phép ông Netanyahu ở lại văn phòng ngay cả sau khi hoán đổi ghế Thủ tướng, cũng như trong suốt phiên tòa xét xử tham nhũng cùng quá trình kháng cáo tiềm năng. Vị trí người đứng đầu Nội các cho phép ông được hưởng quyền miễn trừ khỏi điều luật yêu cầu các quan chức không phải là Thủ tướng phải từ chức nếu bị buộc tội.

Hiện một số nhà quan sát tỏ ý nghi ngờ về việc liệu ông Netanyahu có giữ đúng cam kết đối với thỏa thuận và cuối cùng sẽ nhường lại ghế Thủ tướng cho ông Gantz hay không. Tuy nhiên, ông Gantz đã tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng thay thế và Thủ tướng tương lai ngay lập tức sau khi ông Netanyahu tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng giai đoạn đầu.

Còn nhiều việc phải làm

Theo một số nhà bình luận, cấu trúc của liên minh cầm quyền mới gồm nhiều phe phái với các quan điểm khác nhau, có thể tạo ra thách thức lớn ngay lập tức. Trước hết, nó có khả năng thể hiện qua cuộc bỏ phiếu tại Nội các và Quốc hội về việc liệu Israel có nên mở rộng chủ quyền đối với các phần Bờ Tây bị chiếm đóng, nơi định cư mà Thủ tướng Netanyahu gọi là vùng đất Thánh. Cho tới nay, Thủ tướng Netanyahu luôn cam kết thúc đẩy kế hoạch sáp nhập Bờ Tây đầy tranh cãi này. Ông thậm chí rất muốn hiện thực hóa kế hoạch trước kỳ bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới, bởi sau đó rất có thể ông chủ Nhà Trắng đương nhiệm Donald Trump sẽ bị thay thế bởi cựu Phó Tổng thống Joe Biden, người từng tuyên bố phản đối việc sáp nhập Bờ Tây đơn phương. Theo thỏa thuận liên minh, Thủ tướng Netanyahu được phép đề xuất kế hoạch trên ngay sau ngày 1.7.

Tiếp theo, một trong những nhiệm vụ quan trọng đầu tiên mà Chính phủ mới phải thực hiện là thúc đẩy thông qua ngân sách mới tại Knesset, giúp giải quyết các hậu quả kinh tế do Covid-19 gây ra. Trước khi dịch bùng phát, nền kinh tế Israel phát triển tốt với tỷ lệ thất nghiệp thấp kỷ lục. Tuy nhiên, nó đã vọt lên 27% vào cuối tháng 4. Ước tính của Bộ Tài chính cho thấy, nền kinh tế Israel có thể thu hẹp từ 5,4% đến 6,5% trong năm nay. Trong trường hợp đó, Bộ trưởng Bộ Tài chính Israel Katz sẽ phải đối mặt với nhiệm vụ đầy gian nan: Đưa nền kinh tế đất nước trở lại đúng hướng trong khi tìm kiếm nguồn vốn cho ngân sách nhà nước mở rộng, Nội các mới và cuộc chiến chống Covid-19.

Chưa hết, mặc dù Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã thành lập được Chính phủ đoàn kết, chấm dứt thế bế tắc chính trị, nhưng ông vẫn phải đối mặt với phiên tòa tham nhũng vào tuần tới. Điều này được coi là thử thách ghê gớm vì nó có thể ảnh hưởng không nhỏ đối với uy tín của ông trong quá trình tại nhiệm.