Hiệu quả và rủi ro

Đón sóng đầu tư

Tại Hội thảo “Việt Nam hướng tới tương lai năng lượng ít carbon” được tổ chức mới đây, Thứ trưởng Bộ Công thương Cao Quốc Hưng cho biết, với các chính sách nhất quán và cơ chế hỗ trợ cụ thể, Việt Nam đang chứng kiến làn sóng đầu tư mạnh mẽ của doanh nghiệp trong nước và quốc tế vào lĩnh vực phát triển năng lượng tái tạo.

Đến cuối năm 2018, Việt Nam đã đưa vào vận hành 285 nhà máy thủy điện nhỏ với tổng công suất khoảng 3.322MW, 8 nhà máy điện gió với tổng công suất 243MW và 10 nhà máy điện sinh khối với tổng công suất nối lưới khoảng 212MW. Về điện mặt trời, đến cuối năm 2018 có khoảng 10.000MW được đăng ký, trong đó có 8.100MW được bổ sung quy hoạch, khoảng hơn 100 dự án đã ký hợp đồng mua bán điện (PPA), 2 dự án đi vào vận hành với tổng công suất khoảng 86MW. Tổng công suất nguồn điện từ năng lượng tái tạo (không kể các nhà máy thủy điện cỡ vừa và lớn) đã chiếm 2,1% tổng công suất toàn hệ thống.

Năng lượng tái tạo	Nguồn: ITN

Theo Quy hoạch Phát triển điện lực Quốc gia đã được Chính phủ phê duyệt, công suất lắp đặt nguồn điện cả nước sẽ lên đến 130.000MW năm 2030 so với 47.000 MW hiện nay. Như vậy, từ nay đến năm 2030, cần phải có thêm 83.000MW với cơ sở hạ tầng truyền tải và phân phối kèm theo.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo để giảm dần sự phụ thuộc vào các dạng năng lượng truyền thống nhằm bảo vệ môi trường, vì sự phát triển bền vững. Với vị trí địa lý, đường bờ biển dài, đặc thù khí hậu nhiệt đới gió mùa và nền kinh tế nông nghiệp mạnh, Việt Nam có nguồn năng lượng tái tạo dồi dào và đa dạng, có thể khai thác cho sản xuất năng lượng như thủy điện, điện gió, điện mặt trời, sinh khối, địa nhiệt, nhiên liệu sinh học.

Thế nhưng, việc phát triển nhanh các nguồn năng lượng tái tạo thời gian qua đang đối mặt với một số bất cập và thách thức như: Chi phí đầu tư còn cao, số giờ vận hành nguồn điện thấp, cơ sở hạ tầng lưới điện một số khu vực nhiều tiềm năng về năng lượng tái tạo chưa sẵn sàng để giải phóng công suất, yêu cầu sử dụng đất lớn (nhất là các dự án điện mặt trời), các khó khăn trong điều khiển, điều độ hệ thống điện khi tỷ trọng nguồn điện từ năng lượng tái tạo trong hệ thống tăng lên… Trong thời gian tới sẽ cần có một chương trình để giải quyết lần lượt các bất cập này.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam Trần Viết Ngãi, do tốc độ tăng trưởng nhu cầu điện của Việt Nam rất cao, nên việc đẩy nhanh phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) phải chú ý tới một số đặc điểm như: Công suất phát của các nguồn điện này phụ thuộc vào điều kiện thời tiết nên cần có giải pháp để ổn định chất lượng điện năng (kết hợp phát triển với hệ thống lưu trữ năng lượng). Các dự án năng lượng tái tạo cần được ưu tiên phát triển tại khu vực có nhu cầu (miền Nam) và có tính đến khả năng truyền tải của hệ thống lưới điện. Các dự án năng lượng tái tạo khi xem xét cần bảo đảm sự phát triển đồng bộ giữa nguồn và lưới điện, bảo đảm khả năng vận hành an toàn, kinh tế của hệ thống điện và hiệu quả đầu tư chung của toàn xã hội.

Thận trọng với rủi ro

 Phản ánh những khó khăn khi phát triển điện mặt trời, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Tài Anh cho hay, đến nay EVN chưa thể ký hợp đồng mua bán điện mặt trời với khách hàng do chưa có hướng dẫn chính thức về cách thức thanh quyết toán tiền điện cho khách hàng. Giá thành lắp đặt 1kWp điện mặt trời còn cao (khoảng 1.000 USD/kWp), chưa có chính sách hỗ trợ về vốn vay đối với các dự án điện mặt trời và các chương trình hỗ trợ chi phí lắp đặt cho khách hàng.

Liên quan tới chính sách giá bán lẻ, EVN cho biết Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25.10.2007 khuyến khích loại bỏ độc quyền trong ngành điện. Biểu giá phải được xác định theo cơ chế thị trường. Thực tế, giá bán lẻ được áp dụng đồng nhất cho mọi khu vực, dẫn đến giá không phản ánh nhu cầu thị trường, hạn chế cạnh tranh và khó khuyến khích đầu tư. Chưa kể, biểu giá điện bị kiểm soát hoàn toàn trong khi năng lượng sơ cấp khác (than, khí) biến động, dẫn tới thiếu vốn đầu tư.

 Để các dự án điện năng lượng tái tạo có tính khả thi, Chủ tịch Hội đồng khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam Nguyễn Minh Duệ cho rằng, chủ đầu tư ngành điện và địa phương cần xúc tiến một số nội dung quan trọng, trong đó có phần: Phân tích, đánh giá hiệu quả dự án đầu tư điện năng lượng tái tạo có tính đến yếu tố rủi ro. Theo ông Duệ, xuất phát từ đặc thù của các dự án đầu tư điện gió, điện mặt trời, người ta thường nhận dạng các yếu tố rủi ro như tổng mức đầu tư dự án điện năng lượng tái tạo phụ thuộc vào suất vốn đầu tư cho một đơn vị công suất. Các dự án điện gió, điện mặt trời suất vốn đầu tư dao động rất lớn tuỳ thuộc vào địa điểm, thị trường thiết bị làm tăng giảm tổng mức đầu tư dự án, gây rủi ro rất lớn, các nhà đầu tư cần xem xét đánh giá. 

Các công trình năng lượng tái tạo lớn, vốn vay thường chiếm tỷ lệ cao trong tổng mức đầu tư, nguồn vốn vay, lãi suất vay lớn sẽ làm tăng giá trị hệ số chiết khấu tài chính ảnh hưởng tới hiệu quả đầu tư nên cần phải xem xét đánh giá. 

 Theo bà Linh Doan - Cố vấn Pháp luật Công ty Watson Farley & Williams, Việt Nam hiện có nhiều khả năng và kinh nghiệm để thực hiện và phát triển thị trường năng lượng tái tạo nhằm thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Vấn đề ở đây chính là áp dụng chúng như thế nào. Các nhà phát triển và nhà đầu tư nước ngoài đòi hỏi sự ổn định và niềm tin từ phía Chính phủ.

Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam Trần Viết Ngãi cũng kiến nghị, Việt Nam cũng cần hoàn thiện và ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia, các tiêu chuẩn chuyên ngành liên quan đến công tác thiết kế, vận hành các nguồn điện sử dụng năng lượng tái tạo; tiêu chuẩn đấu nối lưới điện và các tiêu chuẩn kỹ thuật các thiết bị được phép tham gia vào phát và truyền tải điện từ nguồn năng lượng tái tạo. Nghiên cứu xây dựng hạ tầng kỹ thuật để bảo đảm công tác dự báo (gió, bức xạ mặt trời...) chính xác, tin cậy.