Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ toàn diện hơn
Sáng 20.5, tại phiên khai mạc Kỳ họp Quốc hội thứ 9, Phó Chủ tịch nước Đặng Thị Ngọc Thịnh trình bày Tờ trình của Chủ tịch nước về việc đề nghị Quốc hội phê chuẩn Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA). Hiệp định EVFTA chỉ cần được Quốc hội Việt Nam phê chuẩn và hai bên hoàn tất thủ tục thông báo theo quy định của Hiệp định là sẽ chính thức có hiệu lực đối với cả EU và Việt Nam.
Theo Tờ trình, Hiệp định sẽ giúp GDP của Việt Nam tăng thêm ở mức bình quân từ 2,18 đến 3,25% (cho giai đoạn 5 năm đầu thực hiện), 4,57-5,30% (cho giai đoạn 05 năm tiếp theo) và 7,07-7,72% (cho giai đoạn 05 năm sau đó). Thông qua Hiệp định này, Việt Nam có thể tiếp cận một thị trường tiềm năng với dân số hơn 500 triệu người, GDP khoảng 15.000 tỷ USD chiếm 22% GDP toàn cầu.
EVFTA cũng là cơ hội để Việt Nam có thể thu hút thêm các nhà đầu tư từ EU trong các lĩnh vực như công nghiệp chế biến chế tạo sử dụng công nghệ cao, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, dịch vụ. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, Hiệp định EVFTA có thể mang lại một số thách thức, đặc biệt là vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.
Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường Trần Hữu Linh cho biết, Chế định về sở hữu trí tuệ là một trong những khía cạnh cam kết của EVFTA được cho là sẽ có tác động trực tiếp và lớn tới thể chế pháp luật và thực thi của Việt Nam. Đây là chế định tập hợp các nguyên tắc, yêu cầu về các tiêu chuẩn bảo hộ cũng như thực thi việc bảo hộ các quyền sở hữu trí tuệ.
Các cam kết sở hữu trí tuệ trong Hiệp định EVFTA có mức độ cao và toàn diện hơn, phạm vi các vấn đề điều chỉnh đa dạng, bao trùm nhiều lĩnh vực hơn.
Về quy định chung, EVFTA yêu cầu minh bạch hóa hơn nữa các chính sách, quy định liên quan đến SHTT, cụ thể như phải công bố trên Internet quy định pháp luật, các thủ tục, quyết định liên quan đến bảo hộ và thực thi quyền SHTT, hay minh bạch hơn trong quy trình xác lập cũng như thực thi quyền SHTT, cụ thể như công bố đơn đăng ký SHCN, đăng tải thông tin về nỗ lực thực thi quyền SHTT …
Về chế độ bảo hộ quyền SHTT, Hiệp định EVFTA yêu cầu phải có cơ chế đền bù cho chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế nếu chậm trễ bất hợp lý trong thủ tục cấp phép lưu hành thuốc (cơ chế này chưa từng xuất hiện trong Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ của Tổ chức Thương mại Thế giới hay pháp luật Việt Nam), yêu cầu công nhận và bảo hộ 169 chỉ dẫn địa lý (rượu vang, rượu mạnh và các mặt hàng nông sản khác) của EU với mức bảo hộ cao vốn chỉ dành riêng cho rượu vang và rượu mạnh…
Về chế độ thực thi quyền SHTT, Hiệp định EVFTA yêu cầu siết chặt thực thi quyền SHTT thông qua các chế tài xử lý bằng biện pháp dân sự, hành chính, đặc biệt là về hình sự. Ví dụ như việc giả mảo thương hiệu, sao chép, xâm phạm bí mật thương mại hay đơn cử như quay phim trong rạp chiếu đều có khả năng bị xử lý hình sư.
Theo ông Trần Hữu Linh, hiện tại, pháp luật Việt Nam quy định việc thực thi quyền SHTT bằng các biện pháp dân sự, hình sự và hành chính. Trên thực tế,việc thực thi bảo hộ quyền SHTT chưa thật sự hiệu quả. Hầu như chỉ có biện pháp hành chính là được áp dụng chủ yếu.Tuy nhiên, hiệu quả các biện pháp hành chính cũng tương đối hạn chế do có nhiều lực lượng tham gia như Hải quan, thanh tra chuyên ngành, Quản lý thị trường và công an kinh tế, nhưng không xác định rõ ràng cơ quan nào làm đầu mối và chưa có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cơ quan với nhau. Trong khi đó, biện pháp dân sự theo yêu cầu của các bên liên quan còn hạn chế.
Thay đổi để đón đầu cơ hội mới
Liên minh châu Âu là khu vực xuất khẩu các sản phẩm sở hữu trí tuệ hàng đầu thế giới, do đó có nhu cầu tăng cường bảo hộ các quyền sở hữu trí tuệ. EU đồng thời cũng có chế độ bảo hộ đặc thù đối với chỉ dẫn địa lý và rất chú trọng việc bảo hộ loại quyền SHTT này. Nếu theo sát được hết các quy định của Hiệp định EVFTA, Việt Nam sẽ có được nhiều cơ hội mới, nhằm tiếp tục thúc đẩy cơ chế bảo hộ quyền SHTT làm công cụ để khuyến khích đổi mới sáng tạo, chống cạnh tranh không lành mạnh để đưa các sản phẩm sáng tạo, đặc biệt là công nghệ mới để phát triển kinh tế, phục vụ đời sống xã hội. Đặc biệt, trong bối cảnh phải ứng phó với những thay đổi của đại dịch COVID-19, nhiều quốc gia trên thế giới đều đang có xu hướng nỗ lực để đa dạng hóa chuỗi cung ứng của mình.
Có thể nói, các cam kết về SHTT trong Hiệp định EVFTA có tác động toàn diện đến hệ thống SHTT của Việt Nam. Nhà nước sẽ phải đầu tư lớn về mọi mặt, đặc biệt phải cải cách hệ thống pháp luật, tăng cường năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước về SHTT (Cục SHTT, Cục Bản quyền tác giả) các và các cơ quan thực thi, nhất là hải quan và tòa án phải được trang bị năng lực cần thiết, từ hạ tầng kỹ thuật, đến thượng tầng thông tin và đội ngũ cán bộ có chuyên môn nghiệp vụ…
Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ Phan Ngân Sơn cho biết: Về khía cạnh sở hữu trí tuệ, cần tiếp tục nâng cao nhận thức và hình thành văn hóa SHTT trong cộng đồng. Đặc biệt khối doanh nghiệp cần phát huy vai trò trung tâm trong việc tạo ra và khai thác tài sản trí tuệ, cùng đồng hành với các trường đại học, viện nghiên cứu để tạo ra những sản phẩm, công nghệ giải quyết các vấn đề thiết thực phục vụ cho phát triển bền vững.
Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường Trần Hữu Linh cho biết: Việt Nam cần có một chiến lược quốc gia về SHTT, trong đó xây dựng các bước đi phù hợp và hiệu quả với điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam. Chính phủ cần đưa ra chương trình hành động quốc gia cụ thể trong từng năm cho hoạt động bảo hộ và thực thi quyền SHTT.
Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường nhấn mạnh: Cần đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật; phát huy vai trò của các cơ quan thông tin báo chí trong việc đấu tranh lên án, phê phán những hành vi vi phạm pháp luật trong sản xuất, kinh doanh. Kết hợp tuyên truyền với việc vận động tổ chức, cá nhân kinh doanh và người tiêu dùng chủ động, tích cực tham gia phòng, chống gian lận thương mại, hàng giả; cung cấp thông tin cho các cơ quan chức năng về các dấu hiệu vi phạm để có biện pháp đấu tranh, ngăn chặn kịp thời và hiệu quả. Tăng cường vai trò của xã hội trong việc theo dõi, phối hợp, đánh giá tình hình, qua đó xây dựng và củng cố niềm tin của tổ chức, cá nhân kinh doanh và người tiêu dùng đối với công tác thực thi quyền SHTT, đấu tranh chống gian lận thương mại và hàng giả.
