Bảo đảm vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương

Đây là những nhận định trong Báo cáo thẩm tra về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2019, dự toán NSNN và phương án phân bổ ngân sách trung ương (NSTW) năm 2020, do Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Nguyễn Đức Hải trình bày trước QH tại Phiên họp toàn thể chiều nay, 21.10.

Thu ngân sách vượt dự toán nhưng chưa chắc chắn

Trình bày Báo cáo thẩm tra về tình hình thực hiện NSNN năm 2019, dự toán NSNN và phương án phân bổ NSTW năm 2020, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Nguyễn Đức Hải cho rằng, trong thời gian qua, với sự nỗ lực của Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương và sự cố gắng của cộng đồng doanh nghiệp, các tầng lớp nhân dân, sự chủ động, tích cực của ngành tài chính, cùng với sự phối hợp có trách nhiệm cao của các cơ quan trong hệ thống chính trị, các nhiệm vụ tài chính - ngân sách trong năm 2019 cơ bản được thực hiện thắng lợi.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Nguyễn Đức Hải trình bày Báo cáo thẩm tra về tình hình thực hiện NSNN năm 2019

Ảnh: Quang Khánh

Tuy nhiên, Ủy ban Tài chính - Ngân sách lưu ý, dù ước thu NSNN năm 2019 là năm thứ tư vượt dự toán, nhưng còn chưa chắc chắn. Thu nội địa chỉ tăng 1,9% so với dự toán. Số thu NSNN thực chất từ nội lực nền kinh tế tăng còn thấp. Năm 2019 nhiều địa phương ước thu thấp không đạt dự toán Chính phủ giao và HĐND giao. Một số địa phương là trọng điểm thu NSNN lại có tiến độ thu chậm, như: TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh… Ủy ban Tài chính - Ngân sách đề nghị,  Chính phủ lưu ý có biện pháp quyết liệt để thực hiện các vấn đề này trong công tác hành thu NSNN từ nay đến cuối năm.

Trong Báo cáo thẩm tra cũng nêu rõ, tỷ lệ huy động từ thuế, phí vào NSNN chỉ đạt 20,2% GDP, chưa đạt yêu cầu do QH đề ra (chiếm 21% GDP). Thu từ 3 khu vực doanh nghiệp đều không đạt dự toán. Điều này cho thấy tình hình sản xuất, kinh doanh vẫn còn nhiều khó khăn. Ủy ban Tài chính - Ngân sách đề nghị, Chính phủ cần tiếp tục có những giải pháp mới để thúc đẩy sản xuất, kinh doanh trong nước, góp phần bảo đảm thu NSNN ngày càng vững chắc hơn từ các khu vực kinh tế. Ủy ban Tài chính - Ngân sách cũng lưu ý, tính đến thời điểm 31.8.2019, tổng số tiền nợ thuế là 88.253 tỷ đồng, tăng 8,2% so với 31.12.2018, chưa đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết số 70/2018 của QH về dự toán NSNN năm 2019 là giảm nợ đọng thuế. Về vấn đề này, Ủy ban Tài chính - Ngân sách đề nghị Chính phủ giải trình cụ thể hơn.

Đánh giá về chi NSNN năm 2019, Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng,  dù Chính phủ đã nỗ lực để giảm chi thường xuyên, chú trọng công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí… nhưng về cơ bản, những tồn tại trong chi thường xuyên đã được QH đề cập trong những năm gần đây vẫn chưa được khắc phục triệt để. Trong đó, tại một số địa phương, tỷ trọng chi thường xuyên có xu hướng giảm chậm; còn nhiều địa phương chưa cân đối được ngân sách. Những nơi có số thu NSNN khó khăn, nguồn thu thấp có chi thường xuyên còn cao, nguồn lực dành cho chi đầu tư phát triển rất hạn chế. Một số địa phương tiếp tục gặp bất cập trong việc thực hiện tỷ lệ chi theo Nghị quyết của QH. Có tỉnh đã chú trọng tăng chi giáo dục nên nguồn lực chi đầu tư phát triển còn rất ít.

Chưa khắc phục được tình trạng chậm giao vốn

Đánh giá riêng về chi cho đầu tư phát triển, Báo cáo thẩm tra nêu rõ, tình trạng chậm giao vốn, giao nhiều đợt và chậm điều chỉnh vốn đầu tư phát triển (ĐTPT), trong đó có vốn ODA vẫn chưa được khắc phục. Vốn ĐTPT tiếp tục giải ngân rất chậm. Tỷ lệ giải ngân đến nay mới chỉ đạt 49,1% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Với kết quả này, Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng, khả năng giải ngân hết nguồn vốn trong năm 2019 là khó khăn.

Về nguyên nhân của tình trạng giải ngân đầu tư công chậm,  Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng, vẫn tập trung vào các yếu tố như: chuẩn bị dự án đầu tư, giao dự toán chậm, giải phóng mặt bằng khó khăn… Các vấn đề này đã kéo dài nhiều năm nhưng biện pháp khắc phục chưa thật sự quyết liệt, khiến hiệu quả đạt thấp. Do vậy, trong thời gian tới ngoài việc tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện về cơ chế, chính sách, đề nghị Chính phủ chú trọng đến khâu tổ chức thực hiện quy định pháp luật về tài chính ngân sách, trong đó có Luật đầu tư công.

Ủy ban Tài chính - Ngân sách cũng lưu ý, tình trạng chuyển nguồn vẫn còn lớn, đặc biệt là có một số vướng mắc về phạm vi chuyển nguồn đối với một số khoản chi sự nghiệp kinh tế có tính chất chi đầu tư theo Luật NSNN, về nguồn vốn bổ sung có mục tiêu từ NSTW…

Ảnh: Lâm Hiển

Cần làm rõ khả năng đạt dự toán thu nội địa

Về dự án toán thu NSNN năm 2020, Chính phủ xây dựng tổng dự toán thu NSNN tăng 3,8% so với ước thực hiện năm 2019. Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Nguyễn Đức Hải cho biết, Ủy ban Tài chính - Ngân sách cơ bản đồng ý với đề xuất của Chính phủ. Tuy nhiên, đề nghị Chính phủ tiếp tục theo dõi sát tình hình, đánh giá tác động các khoản tăng thu và giảm thu NSNN trong năm 2020 để phấn đấu tăng thu ở mức cao hơn (khoảng 4-4,5%), tập trung các biện pháp để phấn đấu thu NSNN cao hơn so với mục tiêu đề ra của cả giai đoạn.

Chính phủ lập dự toán thu nội địa năm 2020 tăng 12,5% so với ước thực hiện năm 2019, chiếm 83,6% tổng thu cân đối NSNN. Nhưng Ủy ban Tài chính - Ngân sách nhận thấy, tỷ trọng thu nội địa hiện có khả năng không đạt chỉ tiêu Nghị quyết QH đề ra (khoảng 84 - 85% tổng thu NSNN). Ngoài ra, tỷ lệ huy động GDP thông qua thuế, phí vào NSNN 4 năm qua cũng không đạt dự kiến khoảng 21% GDP. Do vậy, Chính phủ cần giải trình rõ hơn về khả năng phấn đấu đạt các mục tiêu này.

Bên cạnh đó, cần cân nhắc cơ sở mức tăng thu từ DNNN, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Cần có giải pháp tích cực hơn để khai thác hiệu quả nguồn thu từ cổ tức, lợi nhuận sau thuế, chênh lệch thu, chi của NSNN.

Về cơ cấu chi ngân sách Trung ương - ngân sách địa phương, Chính phủ dự kiến chi ĐTPT nguồn NSTW chiếm 46,7% so với tổng chi ĐTPT. Nhiều ý kiến trong Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng, cơ cấu chi này chưa bảo đảm vai trò chủ đạo của NSTW theo quy định của Hiến pháp và Luật NSNN, vì sau khi trừ các khoản bổ sung có mục tiêu cho địa phương, thực hiện các nhiệm vụ chi quan trọng, thì nguồn lực NSTW còn lại chiếm 27,2% tổng chi ĐTPT. Như vậy, khó có thể thực hiện tốt các nhiệm vụ chi ĐTPT nguồn NSTW theo quy định của pháp luật.

Về chỉ tiêu bội chi, nợ công của năm 2020, đa số ý kiến trong Ủy ban Tài chính - Ngân sách đồng ý với đề nghị của Chính phủ giữ mức bội chi NSNN 3,44% GDP. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, cần cân nhắc dự toán bội chi ngân sách địa phương là 0,24% GDP sau khi đã tính đến yêu cầu của các địa phương trọng điểm, để dành dư địa cho NSTW phát huy vai trò chủ đạo.

Ủy ban Tài chính - Ngân sách cũng nhất trí với Báo cáo của Chính phủ, đến hết năm 2020, dự kiến mức dư nợ công là 54,3% GDP, nợ Chính phủ là 48,5% GDP, nợ nước ngoài của quốc gia là 45,5% GDP. Tuy nhiên, đề nghị Chính phủ báo cáo rõ QH tại kỳ họp này về tất cả các khoản nợ của NSNN như: nợ đọng xây dựng cơ bản, nợ vốn ứng trước, nợ nguồn thanh toán của NSNN; đồng thời lưu ý về rủi ro thanh khoản, kỳ hạn trái phiếu, lãi suất huy động và vấn đề đảo nợ… để bảo đảm an ninh tài chính quốc gia.