Hoạt động của HĐND cấp xã trên địa bàn tỉnh Nghệ An:Bài 2: Vướng về năng lực, điều kiện hoạt động
Bên cạnh những kết quả hết sức tích cực, thực tiễn đang cho thấy có những vướng mắc cả về năng lực, lẫn điều kiện hoạt động… khiến cho HĐND cấp xã chưa phát huy được đầy đủ vai trò. Những khó khăn, vướng mắc này nếu không được nhận diện và tháo gỡ kịp thời sẽ làm suy giảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử gần dân nhất - nơi được kỳ vọng là hạt nhân thúc đẩy đổi mới, phát triển bền vững từ cơ sở.
Trong mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, HĐND cấp xã có vai trò, vị trí hết sức quan trọng. Là cơ quan đại diện cho ý chí, quyền làm chủ của Nhân dân, gần dân nhất, đồng thời có trọng trách trực tiếp đưa ra những quyết sách thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và mọi mặt đời sống dân sinh trên địa bàn. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 đã quy định 26 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND cấp xã trong 8 lĩnh vực. Ngoài ra, HĐND cấp xã còn có thêm các nhiệm vụ, quyền hạn được phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền theo quy định tại các nghị định của Chính phủ, các quy định khác của pháp luật cũng như các nhiệm vụ, quyền hạn có thể được nhận phân cấp từ HĐND cấp tỉnh. Nhiệm vụ, quyền hạn lớn, song nhìn từ thực tiễn hiện nay có thể thấy HĐND các xã, phường trên địa bàn tỉnh Nghệ An đang đối diện với không ít khó khăn, thách thức.
Còn lúng túng trong xử lý công việc cấp cơ sở
Yêu cầu trước tiên đặt ra với cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương cơ sở là phải nắm rõ, đầy đủ các quy định của pháp luật để thực hiện tốt chức năng quyết định cũng như giám sát việc thực thi. Điều này đòi hỏi HĐND cấp xã phải đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, phải “đúng vai thuộc bài”. Trong khi đó, HĐND cấp xã hiện nay bao gồm đại biểu trên các địa bàn sáp nhập và đại biểu được chỉ định nên tất yếu sẽ có sự không đồng đều về chất lượng cũng như kinh nghiệm hoạt động. Nhiều đại biểu được chỉ định trước đây chưa từng làm nhiệm vụ đại biểu. Đại biểu HĐND nói chung cũng như trong các cơ quan của HĐND xã, phường nói riêng chủ yếu hoạt động kiêm nhiệm. Do đó, không chỉ kiến thức về chuyên môn mà phương pháp, kỹ năng hoạt động của đại biểu và các cơ quan của HĐND xã, phường còn nhiều bất cập.
Qua thời gian đầu vận hành, bên cạnh kết quả đạt được đã cho thấy có những lúng túng, thiếu sót trong xử lý công việc của cấp cơ sở. So với quy định về chức năng, nhiệm vụ, nhiều nội dung quan trọng thuộc thẩm quyền của HĐND cấp xã chưa được đưa ra bàn bạc, quyết nghị tại kỳ họp HĐND thường lệ giữa năm. Từ đó, chưa tạo ra được động lực, chưa có điều kiện khai thác, tập trung nguồn lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn cũng như tạo áp lực công việc cho thời gian tới. Một số địa phương chưa phân định rõ giữa thẩm quyền của HĐND và Thường trực HĐND. Ban của HĐND nhiều nơi chưa thể hiện rõ vai trò, chưa chủ động trong thực hiện nhiệm vụ. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 cho phép HĐND cấp xã được ban hành văn bản quy phạm pháp luật, tuy nhiên một số nơi chưa phân biệt được văn bản quy phạm pháp luật và văn bản hành chính cũng như quy trình, thủ tục ban hành. Thể thức, kỹ thuật trình bày văn bản của một số địa phương chưa bảo đảm theo quy định, còn nhiều sai sót…
Khó khăn từ bộ máy nhân sự, cơ sở vật chất
Một thực tế khách quan nữa là khung hành lang pháp lý làm cơ sở cho hoạt động của HĐND cấp xã hiện nay vẫn chưa hoàn thiện, đầy đủ, cụ thể. Quy chế làm việc mẫu của HĐND chưa được ban hành. Nhiệm vụ, quyền hạn, lĩnh vực phụ trách của các Ban HĐND cấp xã chưa được quy định rõ. Theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, HĐND cấp xã thành lập Ban Kinh tế - Ngân sách và Ban Văn hóa - Xã hội, tuy nhiên, quy định pháp luật hiện đang bỏ ngỏ những nội dung công việc, lĩnh vực trước đây do Ban Pháp chế phụ trách thì giao Ban nào, từ đó gây ra sự lúng túng, không thống nhất đồng bộ trong quá trình thực hiện giữa các địa phương. Thêm vào đó, chế độ, chính sách, định mức chi tiêu cho đại biểu và HĐND cấp xã đang theo quy định cũ, trong khi nhiệm vụ hiện nay lớn hơn nhiều cả về số lượng và quy mô, tính chất.
Bộ máy nhân sự một số nơi còn thiếu, chưa đầy đủ bộ khung theo quy định; cơ sở vật chất, trang thiết bị và điều kiện làm việc nói chung còn thiếu thốn… cũng là khó khăn, thách thức. Một số địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa, địa bàn khó khăn vẫn còn khuyết một số chức danh như Phó Chủ tịch HĐND, Phó Chủ tịch UBND, Trưởng và Phó các Ban của HĐND, Chánh Văn phòng HĐND - UBND… ảnh hưởng lớn đến công tác chỉ đạo, điều hành, tham mưu giúp việc cho chính quyền nói chung và hoạt động của HĐND nói riêng. Trụ sở, trang thiết bị, điều kiện làm việc vùng trung tâm khá bảo đảm, còn những nơi xa trung tâm, thuộc địa bàn khó khăn thì còn nhiều thiếu thốn. Hạ tầng công nghệ thông tin phục vụ chuyển đổi số cũng đang cần có sự đầu tư nâng cấp.
