Giám sát của HĐND cấp xãBài 2: Chủ động, linh hoạt từ mỗi cơ quan dân cử
Việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp đặt ra yêu cầu mới cho HĐND cấp xã về cách thức và phương pháp giám sát. Thay đổi bộ máy phải đi liền với đổi mới tư duy thực thi quyền giám sát. Để phát huy hiệu quả vai trò giám sát trong khi chờ luật và hướng dẫn được điều chỉnh, câu trả lời không chỉ nằm ở nghị quyết, mà ở chính sự chủ động, linh hoạt từ mỗi cơ quan dân cử cơ sở.
Tái thiết lập chương trình giám sát từ thực tiễn
Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 cho phép điều chỉnh chương trình giám sát. Tuy nhiên, việc điều chỉnh chương trình giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, các ban của HĐND trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương 2 cấp không đơn thuần là bổ sung đầu việc, mà là câu chuyện về cách HĐND cấp xã làm mới mình trong bối cảnh thực hiện chính quyền 2 cấp. Khi bộ máy thay đổi, sự hiện diện của HĐND xã lại càng cần thiết như một đối trọng để kiểm soát quyền lực điều hành ở cấp cơ sở.
Từ thực tiễn, HĐND xã cần tự rà soát lại toàn bộ kế hoạch giám sát đã đề ra, bao gồm cả chương trình giám sát của cấp huyện, của HĐND các xã sáp nhập, đặt câu hỏi: vấn đề gì cử tri đang quan tâm; lĩnh vực nào chính quyền đang bộc lộ hạn chế; quy trình cải cách hành chính có thực sự thuận lợi; việc giải quyết đơn thư có kịp thời; công khai, minh bạch tài chính ngân sách đã bảo đảm chưa?... Từ đó, làm căn cứ để sàng lọc, nội dung hoạt động nào để lại tiếp tục thực hiện, nội dung nào phải loại bỏ vì không còn phù hợp.
Bà Hà Thị Thu Thủy, đại biểu HĐND phường Nam Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh thẳng thắn nhìn nhận: không thể giữ nguyên chương trình giám sát cũ khi bộ máy đã đổi mới. Điều chỉnh chương trình giám sát để tập trung đúng những chỗ người dân cần và chính quyền đang cần được soi chiếu để hoàn thiện, để phù hợp với mô hình chính quyền mới. Trên cơ sở đó, các hình thức giám sát cần được tổ chức linh hoạt.
Trước mắt, trong giai đoạn hiện nay, HĐND cấp xã cần đi sâu vào các hoạt động giám sát, gồm: giám sát thường xuyên (xem xét báo cáo, quyết định) và giám sát theo chuyên đề. Giám sát chuyên đề cần đi sâu vào từng lĩnh vực, lựa chọn vấn đề trọng tâm trong giai đoạn hiện nay, thậm chí có thể tái giám sát nếu kết quả chưa đạt yêu cầu. Để làm được điều này, một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng ngân hàng ý kiến, kiến nghị của cử tri, cập nhật thường xuyên theo các cuộc tiếp xúc và sinh hoạt chi hội tổ dân phố. Từ đó, HĐND xã có cơ sở lựa chọn nội dung giám sát chuyên đề phù hợp với đời sống thực tế hiện nay.
Trọng tâm phải là lợi ích thiết thực của người dân
Điểm khác biệt trong giám sát của HĐND xã sau sắp xếp là phải xác định rõ thẩm quyền để không sa đà vào những lĩnh vực vượt quá tầm với, tránh hình thức, làm mất thời gian và nguồn lực.
Ông Nguyễn Văn Mai - nguyên đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An thẳng thắn: các nội dung giám sát như quy hoạch, đầu tư công các dự án do tỉnh quản lý thì HĐND xã không cần đưa vào, bởi không còn phù hợp về thẩm quyền nữa. Giám sát các cơ quan tư pháp, nội chính cũng không thuộc chức năng cấp xã thì nên mạnh dạn loại bỏ. Điều đó đặt ra cho HĐND xã yêu cầu về năng lực thẩm định, rà soát thẩm quyền rất rõ ràng.
Vậy, HĐND xã nên tập trung giám sát nội dung gì? Nhiều đại biểu HĐND cơ sở cho rằng: trọng tâm phải là lợi ích thiết thực của người dân. Đó là thủ tục hành chính - liệu có gọn nhẹ, thuận tiện hay không; là các dịch vụ công như cấp điện, cấp nước, xử lý rác thải; là các thiết chế văn hóa, y tế, giáo dục cơ sở; là an sinh xã hội và các chính sách hỗ trợ người yếu thế. Ngoài ra, còn một lĩnh vực cần chú ý là giám sát việc chấp hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, giám sát hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Đây là các thiết chế quan trọng để nhân dân tham gia giám sát và phản biện xã hội, nhưng trên thực tế nhiều nơi hoạt động còn mờ nhạt.
Để hỗ trợ HĐND xã đổi mới giám sát, nhiều ý kiến đề nghị cấp ủy cấp xã cần quan tâm, tăng cường chỉ đạo và tạo điều kiện về kinh phí, nguồn lực cho hoạt động giám sát; đồng thời, kiến nghị HĐND cấp tỉnh sớm có hướng dẫn cụ thể về điều chỉnh chương trình giám sát phù hợp với tổ chức chính quyền hai cấp. Theo phân cấp, HĐND tỉnh cũng cần tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn nâng cao kỹ năng giám sát cho đại biểu HĐND cấp xã, giúp các đại biểu có đủ năng lực về kỹ năng thu thập, phân tích thông tin, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện các cuộc giám sát chuyên đề một cách bài bản, khoa học.
Bước vào mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đại biểu HĐND cấp xã cũng cần thay đổi tư duy, đổi mới chính mình. Xác định rõ quan điểm giám sát để thúc đẩy chính quyền hoạt động hiệu quả, công khai, minh bạch hơn; để các chính sách đi vào cuộc sống, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của cử tri và người dân.
