ĐBQH Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An): Bảo đảm hài hòa giữa đầu tư phát triển và an toàn giao thông đường sắt

Hoàn thiện quy định kinh doanh hạ tầng đường sắt

Góp ý về các quy định liên quan đến kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt, đại biểu Hoàng Minh Hiếu cho rằng: đây là nội dung đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay khi chúng ta đang đẩy mạnh hiện đại hóa giao thông đường sắt. Đây cũng là cơ sở pháp lý để bảo đảm khai thác tài sản công một cách hiệu quả, minh bạch, đồng thời thu hút mọi nguồn lực cả từ khu vực công và khu vực tư tham gia vào quản lý, vận hành và bảo trì hệ thống đường sắt.

Tuy nhiên, qua nghiên cứu dự thảo Luật Đường sắt cập nhật ngày 15/6, đại biểu nhận thấy: mặc dù đã bổ sung các chính sách đặc thù về đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, nhưng dự thảo hiện nay lại dành nhiều dung lượng cho nội dung đầu tư xây dựng, trong khi chưa quan tâm đúng mức đến kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt và kinh doanh vận tải đường sắt.

Hiện tại, nội dung về kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt trong dự thảo luật vẫn còn rất sơ sài, chủ yếu tập trung tại khoản 1 và khoản 8, Điều 47. Trong đó, khoản 1 quy định đây là ngành kinh doanh có điều kiện; khoản 8 giao Chính phủ quy định chi tiết về điều kiện kinh doanh, quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp. Theo đại biểu, những vấn đề quan trọng liên quan, như: kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt trong các dự án có sự tham gia của cả vốn nhà nước và vốn tư nhân; cơ chế chuyển giao kết cấu hạ tầng từ bên đầu tư xây dựng sang doanh nghiệp kinh doanh; quyền, nghĩa vụ cụ thể của doanh nghiệp kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt… đều chưa được đề cập rõ ràng trong dự thảo.

Vì vậy, đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo cần tiếp tục rà soát, nghiên cứu, trong đó chú ý kế thừa các quy định còn phù hợp của Luật Đường sắt hiện hành, đồng thời tham khảo pháp luật quốc tế. Đại biểu dẫn chứng: pháp luật Nhật Bản phân định rất rõ 3 loại hình kinh doanh đường sắt, gồm: kinh doanh kết cấu hạ tầng, kinh doanh vận tải, và kết hợp cả hai hình thức này.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu nhấn mạnh: đây là những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp, do đó cần được luật hóa cụ thể. Việc quy định rõ ràng các hình thức giao, cho thuê, nhượng quyền khai thác kết cấu hạ tầng, cùng với cơ chế lựa chọn công khai, cạnh tranh lành mạnh sẽ góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản hạ tầng hiện có, đồng thời tạo động lực thu hút đầu tư, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước và thúc đẩy phát triển ngành đường sắt theo hướng hiện đại, bền vững.

Giải quyết triệt để lối đi tự mở

Về an toàn đường sắt, đặc biệt là liên quan đến tình trạng lối đi tự mở – vấn đề dai dẳng, gây nhiều hệ lụy về tai nạn giao thông, đại biểu Hoàng Minh Hiếu nêu rõ: Luật Đường sắt hiện hành và dự thảo Luật lần này là những đạo luật hiếm hoi có quy định định nghĩa về “lối đi tự mở”, trong khi đây là hành vi vi phạm pháp luật. Thống kê cho thấy, hiện cả nước có hơn 3.200 lối đi tự mở, chiếm tới 68% tổng số điểm giao cắt, gây ra hơn 40% số vụ tai nạn đường sắt, trong đó có nhiều vụ rất nghiêm trọng.

Tuy nhiên, dự thảo Luật chưa có những chính sách đủ mạnh để giải quyết vấn đề này. Cụ thể, điểm c khoản 3 Điều 56 và khoản 5 Điều 60 vẫn chỉ dừng lại ở quy định xử lý lối đi tự mở theo lộ trình không có thời hạn… tương tự như quy định trong Luật Đường sắt hiện hành đã được ban hành cách đây 8 năm.

Từ thực tiễn nêu trên, đại biểu Hoàng Minh Hiếu kiến nghị: không đưa khái niệm “lối đi tự mở” vào điều khoản giải thích từ ngữ, mà chỉ nên quy định hành vi tự ý mở lối đi đồng mức cắt ngang qua đường sắt khi chưa được cơ quan có thẩm quyền cho phép là hành vi bị nghiêm cấm, đồng thời cần có chế tài xử phạt nghiêm minh.

Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp hiện nay, đề nghị chỉnh lý Điều 56 theo hướng giao chính quyền cấp cơ sở – nơi có tuyến đường sắt đi qua chịu trách nhiệm chính trong việc xóa bỏ lối đi tự mở, với thời hạn cụ thể, chẳng hạn 1 năm kể từ ngày luật có hiệu lực.

Đặc biệt, cần chỉnh lý Điều 60 để quy định rõ trách nhiệm của Chính phủ trong việc xây dựng lộ trình đầu tư các nút giao với tuyến đường sắt hiện hữu, nhằm tạo điều kiện thuận lợi, an toàn cho người dân đi lại và phục vụ hiệu quả đời sống dân sinh.

“Nếu không xử lý triệt để thực trạng lối đi tự mở - vốn là mối đe dọa lớn đối với an toàn giao thông thì việc triển khai các tuyến đường sắt tốc độ cao trong tương lai sẽ gặp nhiều rủi ro. Do đó, giải pháp pháp lý cần kiên quyết, rõ ràng và gắn trách nhiệm cụ thể của chính quyền các cấp”, đại biểu nhấn mạnh.

Làm rõ phạm vi điều chỉnh và thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới

Cũng tại phiên thảo luận, đề cập đến phạm vi các dự án đường sắt được điều chỉnh trong dự thảo luật, đại biểu Hoàng Minh Hiếu nêu rõ: Dự thảo hiện nay mới chỉ tập trung vào các hình thức đường sắt truyền thống với khổ đường tiêu chuẩn và khổ đường hẹp, chưa thể hiện rõ việc áp dụng luật đối với những loại hình đường sắt công nghệ mới.

Trong khi đó, một số đô thị lớn đang nghiên cứu triển khai các mô hình, như: đường sắt đô thị một ray, đường sắt treo, tàu điện nhẹ, tàu tự động không người lái… Nếu luật không xác định rõ phạm vi điều chỉnh bao gồm cả các hình thức này thì sẽ tạo ra khoảng trống pháp lý, ảnh hưởng đến việc triển khai các dự án trong tương lai.

Vì vậy, đề nghị cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu, bổ sung quy định về phạm vi áp dụng đối với các dự án đường sắt ứng dụng công nghệ mới, có tính chất đặc thù. Điều này sẽ tạo điều kiện pháp lý thuận lợi để các địa phương, đặc biệt là các đô thị lớn, sớm triển khai các mô hình phù hợp với đặc điểm đô thị hóa hiện nay ở Việt Nam.