Thực tiễn cho thấy, các hành vi tham nhũng, tiêu cực không chỉ xảy ra ở một tổ chức, một lĩnh vực, một ngành, một cấp hay một địa phương; cũng không phải chỉ là những hành vi đơn lẻ, riêng biệt, mà vào lúc này, đã có sự móc nối, liên kết ở nhiều cấp, nhiều lĩnh vực, nhiều ngành, diễn ra ở nhiều địa bàn, liên quan đến nhiều cán bộ cấp cao ở cả Trung ương và địa phương. Tham nhũng, tiêu cực đang diễn biến rất phức tạp; nhiệm vụ phòng, chống còn rất nhiều khó khăn. Dù đã đạt được những thành quả quan trọng, nhưng tuyệt nhiên không được thỏa mãn rồi sinh ra chủ quan, mà phải kiên quyết, kiên trì trong công cuộc đấu tranh này với quyết tâm chính trị cao nhằm ngăn chặn, đẩy lùi với kết quả lớn hơn nữa. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã vạch ra 5 nhiệm vụ lớn, trọng tâm, bao quát cho công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong giai đoạn mới.
Nhiệm vụ thứ nhất: Phải tập trung xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nâng cao nhận thức, trách nhiệm, tính tiền phong, gương mẫu, xây dựng văn hóa liêm chính, không tham nhũng, tiêu cực trong cán bộ, đảng viên và nhân dân, trước hết là sự gương mẫu, quyết liệt, nói đi đôi với làm của người đứng đầu và tập thể lãnh đạo các cấp, các ngành, cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Xây dựng, chỉnh đốn Đảng bao gồm xây dựng, chỉnh đốn tổ chức Đảng và xây dựng, chỉnh đốn cán bộ, đảng viên. Trong nhiệm vụ này, vai trò của cán bộ, đảng viên được nhấn đậm với ý nghĩa thực tiễn, “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc, là “then chốt của then chốt”, là “nguyên nhân của mọi nguyên nhân” như Tổng Bí thư đã chỉ rõ trong tác phẩm của mình (trang 37). Biện pháp thực hiện nhiệm vụ này đã được xác định rõ ràng, cụ thể tại Nghị quyết Trung ương 5 khóa XIII số 21-NQ/TW, ngày 16.6.2022, đó là, “Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, nâng cao ý thức tu dưỡng, rèn luyện về bản lĩnh chính trị, phẩm chất, đạo đức, lối sống, “tự soi”, “tự sửa”, đề cao danh dự, lòng tự trọng của đảng viên” và “Đổi mới công tác đánh giá, xếp loại chất lượng đảng viên... Thường xuyên rà soát, sàng lọc, kiên quyết đưa đảng viên không đủ tư cách ra khỏi Đảng; kịp thời chấn chỉnh đối với đảng viên không hoàn thành nhiệm vụ..., đảng viên vi phạm kỷ luật đảng, pháp luật nhà nước; đảng viên thiếu gương mẫu, uy tín thấp”. Trong đó, người đứng đầu có vai trò đặc biệt quan trọng, đã được quy định tại Điều 70 Luật Phòng, chống tham nhũng hiện hành, đó là, “gương mẫu, liêm khiết, chấp hành nghiêm chỉnh quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng, quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp, quy tắc đạo đức kinh doanh” và “chịu trách nhiệm khi để xảy ra tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị do mình quản lý, phụ trách”.
Nói một cách tổng quát thì nhiệm vụ đầu tiên là phải xây dựng, chỉnh đốn Đảng để từng bước có được đội ngũ đảng viên có sức chiến đấu hùng mạnh, quyết liệt. Đây chính là nhân tố quyết định năng lực lãnh đạo của tổ chức đảng, đặc biệt là trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Nhiệm vụ thứ hai: Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; kịp thời khắc phục những bất cập, bịt kín những “khoảng trống”, “kẽ hở”, nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện thể chế để “không thể” tham nhũng, tiêu cực.
Trong nhiệm vụ này có vấn đề khá lớn và có độ phức tạp cao, nhưng bằng mọi nỗ lực phải giải quyết sớm, đó là hiện tượng “tham nhũng chính sách, pháp luật” trong xây dựng thể chế. Tham nhũng chính sách, pháp luật là việc tác động đến các chủ thể, các tổ chức và cá nhân có trách nhiệm tham gia vào các công đoạn của cả quy trình xây dựng một chính sách, một dự án luật nhằm lợi ích riêng. Vì vậy, Tổng Bí thư đã chỉ đạo, “phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng chính sách, pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội để hạn chế sự tác động tiêu cực của “lợi ích nhóm”, “sân sau”, “tư duy nhiệm kỳ”; ngăn chặn nguy cơ nảy sinh tham nhũng, tiêu cực ngay từ khi xây dựng chính sách, pháp luật”.
Hành vi tham nhũng, tiêu cực trong xây dựng chính sách, pháp luật diễn ra hết sức tinh vi, “kín đáo” nhưng để lại những hậu quả cực lớn cho Nhà nước và xã hội, vì khả năng điều chỉnh, tác động của chính sách, pháp luật là trên quy mô lớn - toàn xã hội. Đây cũng là điều khác biệt giữa tham nhũng, tiêu cực chính sách, pháp luật với tham nhũng, tiêu cực đơn lẻ từng vụ việc, từng vụ án cụ thể. Đó là những hoạt động móc nối các hành vi, quan hệ chặt chẽ với nhau gồm nhiều cá nhân và “nhóm chủ thể” có vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn khác nhau, nhằm biến hóa lợi ích riêng tư thành những “quy tắc pháp lý” của những chính sách, của những đạo luật... Đây cũng là lý do phải sớm nghiên cứu sửa đổi nội dung chủ thể sáng kiến chính sách, pháp luật và quy trình xây dựng luật, pháp lệnh trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Nhiệm vụ thứ ba: Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán; đẩy mạnh điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; phát hiện sớm, xử lý nghiêm các vụ việc, vụ án tham nhũng, qua đó cảnh tỉnh, răn đe để không ai dám tham nhũng, tiêu cực; nâng cao hơn nữa hiệu quả thu hồi tài sản tham nhũng.
Ở nhiệm vụ này, một lần nữa, Tổng Bí thư yêu cầu các cơ quan có chức năng, nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng, tiêu cực phải mài sắc ý chí chiến đấu để thực thi tốt hơn nữa nhiệm vụ của mình. Khi phát hiện sai phạm thì phải xử lý kiên quyết, nghiêm minh, đồng bộ giữa kỷ luật Đảng, kỷ luật hành chính của Nhà nước, kỷ luật của đoàn thể và xử lý hình sự, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai và không chịu sự tác động không trong sáng của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào. Đó chính là học tập, làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh về xử lý tội tham ô, hối lộ, phải “thiết diện, vô tư”, “phải thẳng tay trừng trị kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì”.
Nhiệm vụ thứ tư: Tiếp tục hoàn thiện và thực hiện các quy định về công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị; kiểm soát có hiệu quả tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn; cải cách hành chính; xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ trong giai đoạn mới và tăng cường giám sát việc thực thi quyền lực.
Trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay thì việc kiểm soát tài sản, thu nhập của những người có chức vụ, quyền hạn là vấn đề then chốt, nhưng phải đầu tư nhiều thời gian và công sức hơn nữa mới có hiệu quả như mong đợi. Nhiều ý kiến cho rằng, Luật Phòng, chống tham nhũng ban hành năm 2018 quy định đối tượng phải kê khai tài sản, thu nhập quá rộng, thiếu trọng tâm, trọng điểm, hàng triệu người phải kê khai, do đó các cơ quan kiểm soát kê khai, tài sản, thu nhập ở các cấp, các ngành khó kiểm soát toàn bộ. Các bản kê khai của cán bộ, công chức lại chỉ niêm yết ở phòng kín của cơ quan (trong khi ở nơi cư trú, người dân muốn biết người kê khai có thật thà hay không), vậy nên không có nhiều ý nghĩa đối với hoạt giám sát.
Điều 33 Luật Phòng, chống tham nhũng quy định, “Người có nghĩa vụ kê khai phải kê khai trung thực về tài sản, thu nhập, giải trình trung thực về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm”. Nếu chỉ dựa vào lòng trung thực mà chế tài lỏng lẻo thì làm sao đạt được mục đích của việc kê khai...? Bởi vậy, Tổng Bí thư đã nhấn mạnh: Cùng với “nhốt” quyền lực vào "lồng thể chế"... phải tiếp tục hoàn thiện và thực hiện nghiêm các quy định về công khai, minh bạch trách nghiệm giải trình trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị, và các biện pháp bảo đảm để công dân thực hiện đầy đủ quyền tiếp cận thông tin theo quy định của pháp luật.
Nhiệm vụ thứ năm: Tiếp tục kiện toàn bộ máy; nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực từ Trung ương đến địa phương; mở rộng và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, triển khai có hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở khu vực ngoài nhà nước.
Trong nhiệm vụ này, rất đáng lưu ý việc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở khu vực ngoài nhà nước. Các thuật ngữ “chống lưng”, “sân sau”, “nhóm lợi ích”, “luật ngầm” đã xuất hiện khá nhiều trong những năm gần đây. Nội hàm của chúng chỉ ra sự móc ngoặc giữa một bộ phận quan chức nhà nước có chức, có quyền, có nhiều “mối quan hệ” với các doanh nghiệp “sân sau”, người nhà, người thân của mình, để họ tiếp cận được các dự án kinh tế, các gói thầu, các ưu đãi lợi ích. Các hoạt động này ngày càng diễn ra theo chiều hướng phức tạp, tinh vi hơn. Những nguồn lợi ích bất chính quá lớn đã thúc đẩy không ít cán bộ tha hóa, biến chất tiếp tục tạo dựng nhiều “sân sau” để trục lợi... Điều này gây tác hại nhiều mặt, vô cùng lớn, không thể lường hết, trong đó, vấn đề quản lý kinh tế - xã hội sẽ trở nên phức tạp, rối ren và sự phá hoại khó lường của các thế lực xấu. Phòng chống tham nhũng, tiêu cực ở khu vực ngoài nhà nước lúc này là nhiệm vụ lớn, đầy khó khăn, phức tạp. Do đó, Tổng Bí thư đã, đang chỉ đạo phải thực thi nhiệm vụ này khẩn trương, quyết liệt. Đây là nhiệm vụ nặng nề, khó khăn nhiều mặt, nhưng nhất thiết phải kiên trì, kiên quyết xử lý.
Đánh giá kết qua phòng, chống tham nhũng, tiêu cực 10 năm qua, Tổng Bí thư đã tổng kết lại những thành tựu đã đạt được, đồng thời vạch ra đường đi, nước bước với 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm, bao quát và hết sức thận trọng. Tác phẩm lớn của Tổng Bí thư đã thể hiện tư tưởng nhất quán, kiên định và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng nói chung, về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nói riêng. Đó là những bài học cụ thể, thiết thực cho cán bộ, đảng viên, cho các tổ chức đảng, “tự soi”, “tự sửa” để tiến bộ; là nguồn động viên, cổ vũ, thu hút mọi người dân, toàn xã hội góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước ta ngày càng trong sạch và vững mạnh.
