Triển khai đồng bộ giải pháp hỗ trợ chuyển đổi nông nghiệp bền vững

Chuyển đổi mô hình phát triển nông nghiệp từ khai thác tối đa sang phát triển hài hòa, bền vững

Trong những năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong quá trình tái cơ cấu, nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị sản phẩm. Khẳng định điều này tại Hội thảo, song Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cũng thẳng thắn nhìn nhận, đi cùng với sự tăng trưởng là những thách thức ngày càng hiện hữu như: suy giảm tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường nông thôn, suy thoái hệ sinh thái và tác động ngày càng khốc liệt của biến đổi khí hậu.

Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng nhấn mạnh, nông nghiệp không chỉ là ngành sản xuất mà còn là một phần của hệ sinh thái toàn cầu. Biết cách khai thác hợp lý, nông nghiệp có thể trở thành giải pháp quan trọng để bảo vệ môi trường, đồng thời tạo dựng một nền kinh tế xanh, ổn định và phát triển lâu dài.

ĐBQH, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Thị Lan cũng cho rằng, những thách thức hiện hữu về suy thoái môi trường đòi hỏi ngành nông nghiệp nước ta phải chuyển đổi mô hình phát triển từ khai thác tối đa sang phát triển hài hòa, bền vững; từ chú trọng sản lượng sang chú trọng chất lượng, hiệu quả và thân thiện với môi trường.

Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cũng nhấn mạnh, phát triển nông nghiệp bền vững không chỉ là yêu cầu tất yếu từ thực tiễn mà còn là trách nhiệm của Việt Nam trong thực hiện các cam kết quốc tế, đặc biệt là mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, như Thủ tướng Chính phủ đã cam kết tại Hội nghị COP26.

Đối với ngành trồng trọt, Phó Cục Trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Mạnh cho biết, ngành trồng trọt đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn về môi trường như: tình trạng lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật đã làm suy giảm nghiêm trọng độ phì nhiêu của đất, gây ô nhiễm đất, ô nhiễm nguồn nước; đa dạng sinh học, suy thoái đất và tình trạng xói mòn nghiêm trọng; quản lý và sử dụng nguồn nước chưa bền vững; phát thải khí nhà kính từ các hoạt động sản xuất nông nghiệp.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh cũng cho rằng, để ngành trồng trọt Việt Nam phát triển bền vững gắn với bảo vệ môi trường, bên cạnh giải pháp về chính sách và quản lý, thì cần đẩy mạnh giải pháp kỹ thuật - công nghệ; nâng cao năng lực và nhận thức cộng đồng, nông dân và doanh nghiệp về sản xuất trồng trọt theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường. Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật mong muốn, cơ quan chức năng sớm hoàn thiện hệ thống tài liệu hướng dẫn kỹ thuật về sản xuất trồng trọt bền vững rõ ràng, dễ hiểu, dễ tiếp cận và dễ áp dụng trong thực tiễn.

Trong lĩnh vực chăn nuôi, PGS. TS. Võ Hữu Công, Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết, chất thải chăn nuôi là nguyên nhân gây ô nhiễm lớn cho môi trường tự nhiên do lượng lớn các khí thải và chất thải từ vật nuôi.

Một trong những giải pháp hữu hiệu nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong sản xuất nông nghiệp là mô hình chăn nuôi - trồng trọt tuần hoàn, giúp vừa tăng doanh thu cho cơ sở chăn nuôi, sản xuất, cải thiện thu nhập cho nông dân, vừa hạn chế tổn hại cho môi trường trong hiện tại và tương lai.

Thời gian qua, nhiều mô hình nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn đã được triển khai mạnh mẽ tại nhiều địa phương, bước đầu hình thành chuỗi giá trị nông sản gắn với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, kết quả khảo sát của nhóm nghiên cứu tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho thấy, tỷ lệ các mô hình chăn nuôi tuần hoàn chỉ chiếm 0,12%. Rất ít hộ chăn nuôi và trang trại chăn nuôi thành công trong việc duy trì mô hình này do gặp phải rất nhiều rào cản liên quan đến vốn đầu tư, chi phí vận hành duy trì.

PGS. TS. Võ Hữu Công cho biết, cơ sở chăn nuôi và hộ gia đình vẫn còn rất lúng túng trong khâu thu gom, tái sử dụng chất thải chăn nuôi. Để có thể tạo ra một mô hình chăn nuôi - trồng trọt hoàn chỉnh và đem lại hiệu quả về kinh tế - xã hội và môi trường cao, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa công tác quản lý của nhà nước đối với chất thải chăn nuôi và các công nghệ xử lý góp phần biến chất thải thành tài nguyên có giá trị.

Tăng cường khuyến nông, đào tạo kỹ thuật, hỗ trợ tài chính phát triển nông nghiệp xanh

Trong đó, cần xây dựng các cơ chế triển khai thống nhất, bao gồm cả hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các công nghệ giảm phát thải. Đây là yếu tố then chốt nhằm tạo động lực cho nông dân thay đổi thói quen canh tác truyền thống, đồng thời giảm thiểu rủi ro trong quá trình chuyển đổi mô hình sản xuất.

TS. Vũ Duy Hoàng cũng cho rằng, cần thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cấp, các ngành, đặc biệt là giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường với chính quyền địa phương. Sự phối hợp chặt chẽ này sẽ bảo đảm thống nhất trong chỉ đạo, hướng dẫn kỹ thuật, phân bổ nguồn lực và giám sát thực hiện. Từ đó, nâng cao năng lực thực thi chính sách về bảo vệ môi trường trong lĩnh vực nông nghiệp tại các cấp.

Nhấn mạnh nông dân là chủ thể quan trọng nhất trong chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng cho rằng, cần nâng cao nhận thức và vai trò trung tâm của nông dân; tăng cường hoạt động khuyến nông, đào tạo kỹ thuật, hỗ trợ tài chính cho nông dân nhằm khuyến khích canh tác bền vững, sử dụng vật tư nông nghiệp an toàn, tiết kiệm và hiệu quả.

Trên cơ sở đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị, Quốc hội và Chính phủ quan tâm bổ sung nguồn lực ngân sách, công nghệ và cơ chế tài chính xanh nhằm hỗ trợ các mô hình sản xuất sạch, tuần hoàn, sinh thái.

PGS, TS. Võ Hữu Công - Học viện Nông nghiệp Việt Nam:
Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa quản lý của Nhà nước
và các công nghệ xử lý chất thải

Phát triển chăn nuôi đóng góp lớn vào giá trị kinh tế nhưng cũng là một trong những nguồn tạo ra lượng lớn chất thải rắn, nước thải và khí nhà kính thách thức không nhỏ cho công tác bảo vệ môi trường. Trước thực tế đó, phát triển chăn nuôi theo hướng xanh, tuần hoàn mang tầm chiến lược lâu dài nhằm giảm thiểu áp lực môi trường, nâng cao giá trị kinh tế, tăng thu nhập cho người chăn nuôi.

Kinh tế tuần hoàn đã được quy định rõ theo Khoản 1, Điều 142 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Theo đó, “kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ nhằm giảm khai thác nguyên liệu, vật liệu, kéo dài vòng đời sản phẩm, hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường”. Các mô hình nông nghiệp tái sử dụng phụ phẩm hoặc các sản phẩm đầu ra của quy trình sản xuất này được làm đầu vào cho quy trình sản xuất khác đang trở thành xu hướng phát triển bền vững, đặc biệt là các mô hình tái sử dụng phụ phẩm chăn nuôi có nguồn gốc hữu cơ cho cây trồng.

Nhiều chính sách và công nghệ xử lý ô nhiễm chất thải chăn nuôi đã và đang được áp dụng nhằm giảm thiểu hiện trạng ô nhiễm môi trường chăn nuôi ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, một số quy định, chính sách và công nghệ khuyến cáo người dân áp dụng vẫn chưa xuất phát từ thực tế sản xuất và nhu cầu của người dân nên việc áp dụng vẫn còn nhiều hạn chế. Việc thu gom và sử dụng chất thải phát sinh từ hoạt động chăn nuôi đã được nhiều cơ sở triển khai nhưng chưa triệt để. Tiềm năng sử dụng chất thải hữu cơ cho cây trồng là rất lớn, đặc biệt là chất thải rắn hữu cơ có hàm lượng dinh dưỡng cao.

Thực tế cho thấy, các mô hình nông nghiệp tuần hoàn không chỉ dừng lại ở việc tái sử dụng chất thải hoặc coi chúng là tài nguyên mà còn đòi hỏi sự kết nối và tính toán trong các hoạt động kinh tế nhằm tạo ra các chu trình tuần hoàn trong nền kinh tế tuần hoàn.

Hiện nay, cơ sở chăn nuôi và hộ gia đình vẫn còn rất lúng túng trong khâu thu gom, tái sử dụng chất thải chăn nuôi. Để có thể tạo ra mô hình chăn nuôi - trồng trọt hoàn chỉnh và đem lại hiệu quả về kinh tế - xã hội, môi trường cao, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa công tác quản lý của nhà nước đối với chất thải chăn nuôi và các công nghệ xử lý góp phần biến chất thải thành tài nguyên có giá trị.