Thận trọng trong luật hóa các chính sách thí điểm

Hiện đại hóa hạ tầng, hoàn thiện chính sách

Góp ý vào nguyên tắc hoạt động đường sắt (Điều 4), đại biểu Trần Đình Gia (Hà Tĩnh) kiến nghị chỉnh sửa khoản 4 theo hướng: “Tách bạch giữa chức năng quản lý của cơ quan nhà nước với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp”, phù hợp với tinh thần Nghị định số 15/2025/NĐ-CP.

Liên quan đến chính sách ưu đãi phát triển đường sắt (Điều 5), đại biểu Trần Đình Gia nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách trợ giá vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị; đồng thời, đề xuất ưu đãi về thuế nhập khẩu, miễn/giảm thủ tục hải quan đối với linh kiện, vật tư chưa thể sản xuất trong nước. Cùng với đó, đại biểu cũng kiến nghị cần quy định rõ thẩm quyền kiểm tra các loại hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế, bảo đảm minh bạch và tránh vướng mắc trong triển khai.

Liên quan đến quy hoạch đường sắt (Điều 20), để phù hợp với Luật Quy hoạch năm 2024, đại biểu đề xuất sửa đổi theo hướng: Bộ Xây dựng là cơ quan lập và thẩm định quy hoạch, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, đồng thời bổ sung quy định về cơ quan công bố quy hoạch mạng lưới đường sắt.

Về công nghiệp đường sắt (Điều 37), đại biểu Trần Đình Gia đề xuất bổ sung các nội dung liên quan đến thiết kế, sản xuất phần mềm, phần cứng phục vụ điều độ, vận hành, bảo trì và quản lý vé điện tử... nhằm đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong công tác quản lý, vận hành đường sắt.

Với đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt (Điều 39), đại biểu kiến nghị sửa đổi theo hướng: Thủ tướng Chính phủ quyết định danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt được giao doanh nghiệp nhà nước thực hiện hoặc đặt hàng cho các tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam; đồng thời, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh được quyết định phê duyệt danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đặc thù cho đường sắt đô thị, đường sắt địa phương chưa có trong danh mục do Thủ tướng quyết định ban hành.

Chỉ luật hóa các chính sách đặc thù khi đủ “độ chín” thực tiễn

Góp ý tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương) đặt vấn đề: có nên luật hóa các chính sách đặc thù từ các Nghị quyết đang được thí điểm hay không? Đại biểu cho rằng, chỉ nên luật hóa các chính sách thí điểm khi có đủ cơ sở thực tiễn chứng minh tính hiệu quả và phù hợp với thực tiễn.

Hiện nay, một số nghị quyết của Quốc hội đã thí điểm các cơ chế đặc thù về quản lý, đầu tư, khai thác đường sắt đô thị tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội. Theo đại biểu, nếu những chính sách này chứng minh được hiệu quả, khả thi và nhận được sự đồng thuận xã hội, việc đưa vào luật là cần thiết để bảo đảm tính ổn định, minh bạch và thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Tuy nhiên, đại biểu cũng nhấn mạnh, nếu các chính sách đang trong giai đoạn thí điểm chưa đủ độ “chín”, chưa có thực tiễn đầy đủ, việc luật hóa sớm có thể tiềm ẩn rủi ro. Các vấn đề như phân cấp đầu tư, cơ chế tài chính, mô hình doanh nghiệp vận hành hạ tầng vẫn còn khá mới mẻ, thiếu bài học thực tiễn ở Việt Nam.

Đặc biệt, đại biểu lưu ý, trong khi Luật Đường sắt điều chỉnh cả đường sắt quốc gia, chuyên dùng và đô thị, việc luật hóa các chính sách đặc thù của đường sắt đô thị cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh làm mất đi tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Từ thực tế triển khai tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng có thể xem xét luật hóa chính sách phân cấp, phân quyền trong đầu tư và vận hành đường sắt đô thị, trao quyền cho chính quyền địa phương trong việc quyết định đầu tư, phê duyệt dự án, tổ chức vận hành; còn Trung ương sẽ quản lý tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn vận hành và kết nối liên vùng.

Đại biểu cũng đề xuất luật hóa mô hình doanh nghiệp công ích như Metro Hà Nội, Metro Sài Gòn – hoạt động theo cơ chế tài chính tự chủ, có hỗ trợ ngân sách trong giai đoạn chưa cân đối thu - chi. Tuy nhiên, với các chính sách như cơ chế tài chính đặc thù hoặc mô hình PPP trong đầu tư vận hành đường sắt đô thị, đại biểu cho rằng vẫn cần tiếp tục theo dõi, đánh giá trước khi đưa vào luật.

Từ các phân tích trên, đại biểu kiến nghị cần tiếp cận thận trọng: chỉ luật hóa những chính sách đã thực sự chứng minh hiệu quả, không đưa đồng loạt tất cả các nội dung đang thí điểm vào luật. Đây là phương pháp tiếp cận lập pháp chặt chẽ, vừa bảo đảm đổi mới, vừa tránh rủi ro trong thực thi.

Tận dụng nguồn lực, tạo điều kiện cho đầu tư phát triển hạ tầng

Cũng tại Tổ thảo luận, ĐBQH Hoàng Trung Dũng (Hà Tĩnh) chia sẻ bài học từ Dự án đường bộ cao tốc Bắc – Nam, nhấn mạnh vai trò của quyết tâm chính trị và sự đồng thuận trong tháo gỡ vướng mắc đã giúp dự án đạt nhiều kết quả tích cực.

Đề cập đến vật liệu xây dựng và bãi đổ thải, đại biểu đề xuất nghiên cứu có thể sử dụng xỉ than để làm mặt bằng được không? “Hiện nay, nguồn vật liệu này khá dồi dào, đặc biệt tại các khu công nghiệp lớn. Ví dụ như Formosa Hà Tĩnh, mỗi năm thải ra lượng xỉ rất lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả”, đại biểu Hoàng Trung Dũng nhấn mạnh.

Tuy nhiên, đại biểu cũng lưu ý, việc sử dụng xỉ than cần được đánh giá kỹ lưỡng về các yếu tố môi trường và kỹ thuật. Nếu được xác định là an toàn và hiệu quả, vật liệu này không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, giảm tác động môi trường, mà còn góp phần đẩy nhanh tiến độ thi công các dự án hạ tầng lớn.

Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị nghiên cứu tận dụng nguồn vật liệu từ đất đá bồi lấp tại các sông, suối, ao hồ, thay vì tiếp tục khai thác ở các vùng núi cao, nhằm hạn chế tác động đến địa chất và môi trường sinh thái.

Về lựa chọn nhà đầu tư cho dự án đường sắt tốc độ cao, đại biểu Hoàng Trung Dũng cho rằng cần thống nhất quan điểm: bất kể nhà đầu tư trong nước hay nước ngoài, nếu đáp ứng đủ năng lực và kinh nghiệm thì đều cần được tạo điều kiện tham gia triển khai dự án.

Đại biểu nhấn mạnh, nếu nhà đầu tư nước ngoài đủ điều kiện, Việt Nam cần mạnh dạn lựa chọn, không phân biệt quốc gia, miễn là mang lại hiệu quả. Đồng thời, đối với các doanh nghiệp trong nước, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ phù hợp, đặc biệt là tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục đầu tư. "Dù các doanh nghiệp này có thể chưa có kinh nghiệm thực hiện các dự án đường sắt tốc độ cao, nhưng khi được giao nhiệm vụ, chắc chắn sẽ hợp tác với các nước để triển khai", đại biểu Hoàng Trung Dũng nhấn mạnh thêm.