Thẩm tra tài chính - ngân sách ở cấp xã Bài 3: Phản biện có cơ sở, kiến nghị có trách nhiệm
Trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, vai trò của Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND cấp xã càng trở nên rõ nét. Đây không chỉ là “cánh tay nối dài” của HĐND trong giám sát tài chính - ngân sách, mà còn là nơi thể hiện năng lực phản biện, bản lĩnh chính trị và trí tuệ tập thể của đại biểu nhân dân.
Thực tiễn ở một số địa phương cấp xã cho thấy, đổi mới cách thức, đi sâu thực chất và phát huy trí tuệ tập thể, phản biện có cơ sở, kiến nghị có trách nhiệm thì công tác thẩm tra ngân sách sẽ đạt hiệu quả, thiết thực, khách quan.
Phát huy trí tuệ tập thể, nói đi đôi với làm
Luật Tổ chức chính quyền địa phương và Quy chế mẫu hoạt động của HĐND xã, phường, đặc khu xác định rõ hình thức làm việc của Ban HĐND là chế độ tập thể, quyết định theo đa số. Do đó, một nguyên tắc bất di bất dịch trong thẩm tra tài chính - ngân sách ở cấp xã đó là quyết định theo đa số. Ngay từ khi vận hành, Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND cấp xã ở Hồng Lĩnh đã chủ động rà soát, phân công nhiệm vụ rõ người, rõ việc. Mỗi thành viên được giao phụ trách một lĩnh vực cụ thể: tài chính, đầu tư công, tài sản công, đất đai, thu - chi ngân sách, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, nông nghiệp.… Việc phân công chi tiết giúp từng thành viên có điều kiện nắm sâu, hiểu đúng, phản biện trúng vấn đề.
Trưởng ban đóng vai trò “nhạc trưởng”, không làm thay nhưng biết giao việc, phân cấp rõ ràng, khuyến khích các thành viên nghiên cứu độc lập. Mỗi kỳ họp, lãnh đạo Ban đều xây dựng đề cương thẩm tra sớm, gợi mở nội dung cần làm rõ, cung cấp thông tin, số liệu và tài liệu để các thành viên chủ động nghiên cứu, đối chiếu, ghi nhận nhận định bằng văn bản trước khi tổng hợp báo cáo chung. Quan điểm được quán triệt trong toàn Ban là: báo cáo thẩm tra là sản phẩm trí tuệ tập thể, không phải ý kiến riêng của lãnh đạo hay sao chép từ UBND. Bởi vậy, mỗi nhận định, con số, kết luận trong báo cáo đều được kiểm chứng từ thực tiễn và phản ánh đúng tinh thần đại diện cho cử tri.
Một câu chuyện nhỏ nhưng đáng nhớ: trong thẩm tra báo cáo thu chi ngân sách năm, một thành viên Ban phát hiện UBND ban hành 2 quyết định điều chỉnh dự toán mà chưa có ý kiến của Thường trực HĐND (chủ thể được Luật Ngân sách nhà nước hiện hành cho phép thay mặt HĐND quyết định giữa hai kỳ họp) - vi phạm quy định về thẩm quyền theo luật định. Thành viên này đã mạnh dạn kiến nghị thu hồi, làm rõ trách nhiệm và báo cáo HĐND tại kỳ họp. Kiến nghị được tiếp thu, thể hiện rõ bản lĩnh, trách nhiệm và năng lực phản biện của đại biểu cơ sở. Chính từ những chi tiết như vậy, báo cáo thẩm tra của Ban HĐND dần trở thành tài liệu sống, phản ánh trung thực hơi thở thực tiễn, chứ không còn là bản “tổng hợp ý kiến” hình thức.
Để chuyên nghiệp hóa hoạt động thẩm tra
Kinh nghiệm cho thấy, thẩm tra ngân sách không thể chỉ dựa vào hồ sơ UBND cung cấp, Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND cần mạnh dạn đổi mới bằng cách tổ chức khảo sát, tiếp xúc chuyên đề, làm việc trực tiếp với các đối tượng thụ hưởng ngân sách, các phòng chuyên môn, đơn vị sự nghiệp, khu dân cư... Những chuyến khảo sát đó giúp thành viên Ban “tai nghe, mắt thấy”, phát hiện kịp thời những khó khăn, bất cập trong triển khai nghị quyết HĐND.
Khi thẩm tra dự toán, Ban đối chiếu tờ trình, biểu mẫu, dự thảo nghị quyết với Luật Ngân sách nhà nước, các định mức phân bổ, nghị quyết cấp trên và nguyên tắc chi - thu được thống nhất, thực tiễn và căn cứ pháp lý của nguồn chi. Trong thẩm tra quyết toán, Ban chú trọng kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ, sự chính xác của số liệu và cả việc thực hiện kiến nghị sau kiểm toán. Các kết luận thanh tra, kiểm toán, giám sát của cơ quan nhà nước được sử dụng như kênh dữ liệu khách quan, giúp báo cáo thẩm tra có chiều sâu và tính thuyết phục cao hơn.
Báo cáo thẩm tra vì vậy được thiết kế lại mạch lạc hơn, gồm bốn phần rõ ràng: phần thống nhất (nội dung phù hợp, đồng tình có căn cứ pháp lý); phần cần làm rõ hoặc yêu cầu giải trình; phần đồng tình có điều kiện (cần xin ý kiến cấp trên hoặc bổ sung căn cứ); phần không thống nhất, nêu rõ nguyên nhân, cơ sở pháp lý, chứng cứ cụ thể. Cách làm này giúp báo cáo tránh chung chung, thể hiện chính kiến, lập luận sắc sảo và mang tính phản biện cao. Đại biểu HĐND có căn cứ rõ ràng để thảo luận, biểu quyết; UBND cũng có cơ sở đầy đủ để tiếp thu, điều chỉnh. Không dừng ở việc “nói đúng, nói đủ”, Ban còn chú trọng “nói kịp thời”. Các kết quả khảo sát được tổng hợp thành kiến nghị gửi UBND, giúp tháo gỡ ngay các vướng mắc phát sinh, thay vì chờ kỳ họp.
Từ thực tiễn cơ sở, có thể thấy rõ: muốn thẩm tra ngân sách đạt chất lượng, trước hết cần nâng cao năng lực cho đại biểu HĐND và thành viên Ban Kinh tế - Ngân sách. Các kỹ năng đọc và phân tích báo cáo tài chính, nắm vững quy trình lập - chấp hành - quyết toán ngân sách, am hiểu các định mức, biểu mẫu là điều kiện tiên quyết. Bên cạnh đó, cần thống nhất đầu mối dữ liệu và biểu mẫu điện tử về ngân sách, hướng tới quản lý số hóa, giúp Ban HĐND tra cứu, đối chiếu dễ dàng hơn. Đồng thời, cần có quy chế phối hợp 3 bên (HĐND - UBND - Kho bạc) để tháo gỡ vướng mắc trong quá trình xét duyệt, kiểm soát chi ngân sách ở cấp xã.
Điều quan trọng hơn, thẩm tra không chỉ là hoạt động kỹ thuật mà còn là thước đo bản lĩnh và trí tuệ của đại biểu nhân dân. Khi Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND thật sự phát huy được vai trò phản biện có cơ sở, kiến nghị có trách nhiệm, thì nghị quyết HĐND mới đi vào cuộc sống, ngân sách nhà nước mới được quản lý minh bạch, hiệu quả, tiết kiệm, vì lợi ích của người dân.
