Quy định thứ tự ưu tiên giao đất cho đồng bào dân tộc thiểu số
Cả nước hiện còn khoảng 52.456 hộ đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) thiếu đất ở và nhà ở; 210.400 hộ thiếu đất sản xuất có nhu cầu hỗ trợ trực tiếp đất sản xuất; 462.061 hộ thiếu đất sản xuất có nhu cầu hỗ trợ chuyển đổi nghề.
Thiếu cả đất ở và đất sản xuất
Việt Nam có 53 DTTS với khoảng trên 14 triệu người, chiếm 14,7% dân số cả nước. Vùng đồng bào DTTS và miền núi của nước ta hiện nay bao gồm 3.434 xã, với 1.673 xã khu vực I; 210 xã khu vực II và 1.551 xã khu vực III (trong đó xã khu vực III là xã đặc biệt khó khăn), thuộc 51 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
Trong đó, khu vực Tây Nguyên còn khoảng 23.771 hộ đồng bào DTTS thiếu đất ở, 15.355 hộ thiếu đất sản xuất, trên 24.600 hộ cần chuyển đổi nghề, 3.737 hộ chưa có nhà ở, gần 500.000 hộ chưa có nước sinh hoạt. Khu vực đồng bằng sông Cửu Long còn 137.218 hộ thiếu đất sản xuất, 69.964 hộ có nhu cầu hỗ trợ chuyển đổi nghề do thiếu đất sản xuất, 5.768 hộ cần hỗ trợ đất ở, 2.362 hộ muốn hỗ trợ nhà ở, 2.547 hộ cần hỗ trợ nước sinh hoạt. Tình trạng thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất ở các vùng, miền tuy mức độ có khác nhau nhưng vẫn phổ biến.
Trước thực trạng này, các tỉnh có đông đồng bào DTTS đã nỗ lực tập trung cho công tác giao đất sản xuất cho các hộ gia đình DTTS. Tính đến năm 2022, toàn tỉnh Bắc Kạn đã giao rừng sản xuất cho hộ gia đình, cá nhân và cộng đồng dân cư trên địa bàn 3 huyện Na Rì, Ba Bể, Ngân Sơn, đạt 5.334,04ha.
Tại Thanh Hóa, UBND các huyện, thị xã, thành phố đã thực hiện cấp 4.381,35ha cho các hộ gia đình, 4.381,35ha cho các cá nhân. Sở Tài nguyên và Môi trường Thanh Hóa đang rà soát, tiếp tục hoàn thiện hồ sơ trình UBND tỉnh quyết định thu hồi khoảng 5.451,79ha đất của các công ty nông, lâm nghiệp, Ban quản lý rừng phòng hộ trên địa bàn tỉnh để bàn giao cho UBND cấp huyện, cấp xã quản lý theo quy định.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trà Vinh Nguyễn Quỳnh Thiện cho biết, việc giao đất lâm nghiệp cho đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh từng bước được quan tâm thực hiện. Đến tháng 3.2023, tỉnh đã giao 8,71ha đất rừng sản xuất cho đồng bào DTTS. Những hộ được giao đất và hỗ trợ vốn đã sử dụng đúng mục đích tạo thu nhập, nâng cao đời sống, tỷ lệ thoát nghèo luôn đạt và vượt chỉ tiêu hàng năm.
Nhiều vướng mắc cần tháo gỡ
Mặc dù công tác giao đất cho đồng bào DTTS đạt kết quả nhất định, nhưng việc giải quyết nhu cầu đất ở, đất canh tác cho người dân địa phương thiếu đất gặp rất nhiều khó khăn. Các địa phương vùng đồng bào DTTS và miền núi chủ yếu là tỉnh nghèo, nhận hỗ trợ từ ngân sách trung ương, ngân sách địa phương còn rất hạn chế, nên khó bố trí, lồng ghép các chương trình, dự án để thực hiện chính sách hỗ trợ đất ở, đất sản xuất cho đồng bào DTTS.
Nhiều địa phương không còn quỹ đất để cấp cho người dân, hoặc còn quỹ đất nhưng phải đầu tư kinh phí lớn để cải tạo mới có thể sử dụng; đất phân tán, rải rác ở nơi xa; thường là đất xấu hoặc thiếu nguồn nước, sản xuất khó khăn, kém hiệu quả. Có nơi giá đất quá cao so với mức hỗ trợ theo quy định hiện hành nên không thể thực hiện được. Các giải pháp khác để thay thế đất sản xuất bằng việc chuyển đổi ngành nghề, đào tạo nghề, xuất khẩu lao động, giao khoán bảo vệ và trồng rừng các địa phương triển khai hiệu quả còn hạn chế.
Diện tích đất quản lý, sử dụng giữa thực tế và hồ sơ sổ sách còn sai khác lớn. Phần diện tích đất bàn giao cho địa phương được xác định chủ yếu thể hiện trên sổ sách, chưa được đo đạc nên chưa có hồ sơ địa chính để quản lý. Phần diện tích đã giao khoán theo chính sách trước đây do không thiết lập hồ sơ hoặc có thiết lập hồ sơ nhưng không chặt chẽ nên khó truy nguồn gốc đất giữa giao khoán với cho thuê, cho mượn, lấn chiếm, chồng lấn, tranh chấp.
Quy định rõ thứ tự ưu tiên
Tại hội thảo “Góp ý về chính sách đất đai đối với đồng bào DTTS trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi)” tổ chức tại Cần Thơ vừa qua, nhiều đại biểu cho rằng, để giải quyết tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất cho đồng bào DTTS theo đúng tinh thần Nghị quyết 18/NQ-TW, chính quyền các cấp cần xác định rõ đối tượng, địa bàn, kế hoạch thực hiện 5 năm và hàng năm theo phạm vi thẩm quyền của cấp mình. Việc ưu tiên giao đất cho đồng bào DTTS là phù hợp nhưng cần quy định rõ thứ tự ưu tiên (chưa hưởng chế độ, hưởng chưa đủ hạn mức) để bảo đảm công bằng cho đối tượng thụ hưởng.
Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) phân cấp cho UBND cấp tỉnh quy định cụ thể chính sách về đất đai đối với đồng bào DTTS, tuy nhiên, để các địa phương áp dụng và có căn cứ khi xây dựng chính sách, Chính phủ khi ban hành khung chính sách cần cụ thể theo từng vùng, miền, tránh trường hợp mỗi địa phương trong cùng một vùng có điều kiện kinh tế - xã hội tương đồng nhưng lại có cách áp dụng khác nhau. Ngoài ra, cần quy định cụ thể chế độ, chính sách ưu tiên đối với từng đối tượng là đồng bào DTTS sinh sống ổn định tại địa phương và đồng bào DTTS di cư từ địa phương khác đến cũng như đồng bào dân tộc Kinh sinh sống lâu năm ở vùng đồng bào DTTS.
Để tạo điều kiện cho đồng bào DTTS có đất để sản xuất nông nghiệp, đất sản xuất kinh doanh, bảo đảm sinh kế, nhiều ý kiến đề nghị Nhà nước giao đất lần đầu không thu tiền sử dụng đất trong hạn mức và thực hiện chính sách miễn tiền thuê đất đối với những trường hợp đã được Nhà nước giao đất nhưng thiếu đất sản xuất. Đồng thời có chế tài đối với việc giao đất mà không sử dụng; bổ sung trường hợp giao đất, cho thuê đất không qua đấu giá đối với đồng bào DTTS là hộ nghèo, hộ cận nghèo và chưa được Nhà nước giao đất lần nào.
