Bài cuối: Pháp điển hóa, tạo sự thống nhất, đồng bộ
Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã xác định hoàn thiện khung pháp lý là một trong các mục tiêu tổng quát đến năm 2025. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng pháp luật về thương mại điện tử cần được pháp điển để khắc phục sự thiếu thống nhất, đồng bộ.
Tăng trách nhiệm của chủ sàn giao dịch
Hiện nay, vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử áp dụng theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010. Như vậy, không có sự phân biệt giữa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch thương mại điện tử với bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch thương mại truyền thống.
Nước ta hiện có Trung tâm Hòa giải Việt Nam và 14 Trung tâm Trọng tài thương mại. Ngoài ra, mới có nền tảng giải quyết tranh chấp trực tuyến là Hệ thống giải quyết tranh chấp trực tuyến (HIAC) của Trung tâm Trọng tài quốc tế Hà Nội cung cấp dịch vụ giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài và hòa giải theo phương thức trực tuyến đối với các tranh chấp thương mại điện tử giá trị dưới 30 triệu, dịch vụ giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài và hòa giải tại trụ sở HIAC được hỗ trợ một phần bởi hệ thống trực tuyến đối với các tranh chấp thương mại điện tử có giá trị từ 30 triệu trở lên.
Ths. Đậu Công Hiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, đặc thù của hoạt động thương mại điện tử là người mua và người bán không gặp mặt trực tiếp nên một số hành vi vi phạm pháp luật có thể được thực hiện dễ dàng hơn, quyền lợi của người tiêu dùng cũng dễ bị xâm phạm hơn. Do đó, cần bổ sung các quy định tăng cường trách nhiệm của chủ sàn trong việc kiểm soát chất lượng hàng hóa trong giao dịch thương mại điện tử. Đồng thời hoàn thiện pháp luật về các giao dịch thương mại điện tử xuyên biên giới, bởi khi phát sinh vấn đề, việc liên hệ với chủ thể cung cấp dịch vụ hay việc yêu cầu các chủ sàn thương mại điện tử phối hợp xử lý sẽ gặp khó khăn do khoảng cách địa lý và độ trễ thời gian.
Ở góc độ khác, theo TS. Trịnh Minh Tâm, Viện Đánh giá khoa học và Định giá công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ, nước ta chưa có luật riêng mà các quy định pháp luật về bảo vệ thông tin cá nhân nằm rải rác ở nhiều văn bản khác nhau. Với mục tiêu hoàn thiện và hài hòa hóa pháp luật về thương mại điện tử giữa các quốc gia thành viên ASEAN được đưa ra trong Hiệp định Thương mại điện tử ASEAN 2019, định nghĩa “thông tin cá nhân” hiện hành cần được sửa đổi, bổ sung trên cơ sở tham khảo pháp luật của một số quốc gia tiên tiến trong khu vực và trên thế giới.
Đẩy mạnh giải quyết tranh chấp trực tuyến
Tính ưu việt của thương mại điện tử tạo điều kiện cho người bán và người mua tìm đến nhau dễ dàng hơn nhưng đây cũng là thách thức khi giải quyết các tranh chấp. Pháp luật hiện hành chưa có quy định riêng về giải quyết tranh chấp trong thương mại điện tử mà áp dụng tương tự như đối với các tranh chấp dân sự, thương mại khác, tức là thông qua thương lượng, hòa giải, trọng tài hoặc tòa án theo các thủ tục, quy định hiện hành về giải quyết tranh chấp. Song các phương thức giải quyết tranh chấp truyền thống đòi hỏi phải có sự tiếp xúc trực tiếp giữa các bên, đôi khi tốn kém nhiều về thời gian, chi phí. Điều này chưa phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, khi mà số lượng tranh chấp ngày càng nhiều nên cần có một phương thức linh hoạt hơn.
Theo TS. Trịnh Minh Tâm, giải quyết tranh chấp trực tuyến (ODR) đã được áp dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới và cho thấy sự phù hợp, thuận lợi trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại điện tử, đặc biệt là các tranh chấp xuyên biên giới khi các bên tranh chấp ở khoảng cách rất xa nhau. ODR gồm có các phương thức thương lượng trực tuyến, trọng tài trực tuyến, hoà giải trực tuyến và tòa án trực tuyến. Pháp luật hiện hành của nước ta chưa có quy định về phương thức giải quyết tranh chấp trực tuyến như định nghĩa, phân nhóm các phương thức ODR, thủ tục ODR, thực thi các thỏa thuận thương lượng trực tuyến và hòa giải trực tuyến, thực thi phán quyết của trọng tài trực tuyến và tòa án trực tuyến... Vì vậy, việc nghiên cứu ban hành quy định về ODR là điều cần thiết.
Đồng tình với quan điểm này, Ths. Trần Đình Thuận, Học viện Cảnh sát Nhân dân cho rằng, hiện nay ở một số quốc gia phát triển, ODR đã vượt ra khỏi phạm vi tranh chấp thương mại điện tử và còn được áp dụng cho các tranh chấp tại Tòa án. Tại Việt Nam, nếu ODR được áp dụng rộng rãi có thể giảm áp lực cho ngành tòa án, giúp giải quyết các bài toán về thẩm quyền của tòa án, chọn luật áp dụng, địa điểm thực tế khi giải quyết tranh chấp. Song để làm được điều này, cần phải có sự hợp tác quốc tế, tiếp cận mô hình ODR của các quốc gia trên thế giới. Đồng thời, phải hoàn thiện chính sách, pháp luật về giải quyết tranh chấp thương mại điện tử trên nền tảng ODR, cải thiện, nâng cao hạ tầng công nghệ thông tin, nguồn nhân lực theo từng giai đoạn phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội.