Mệnh lệnh hoàn thiện thể chế
Chủ động rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật còn bất cập, mâu thuẫn - chỉ đạo này của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị Trung ương 12 không chỉ là một định hướng kỹ thuật lập pháp, mà là mệnh lệnh chính trị nhằm khơi thông “điểm nghẽn” thể chế cho mô hình chính quyền 2 cấp đang triển khai.
Đây là lúc cần sự vào cuộc đồng bộ của các cấp ủy, cơ quan dân cử và hệ thống chính trị - không chỉ để lấp đầy khoảng trống pháp lý, mà còn để thiết lập một nền hành chính kiến tạo, phục vụ, minh bạch và hiệu quả.
Góp ý nhiều vấn đề hoàn thiện thể chế trong văn kiện Đại hội Đảng
Góp ý vào dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, nhiều ý kiến đã nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu lực thực thi pháp luật và đổi mới phương thức lãnh đạo, quản trị quốc gia. Trên lĩnh vực chính trị - xã hội, các ý kiến đề nghị bổ sung nội dung “tăng cường hoạt động giám sát của HĐND, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội đối với chính quyền địa phương”, coi đó là giải pháp then chốt để kiểm soát quyền lực trong bối cảnh đẩy mạnh phân cấp, phân quyền. Trong công tác dân vận và xây dựng tổ chức đảng, nhấn mạnh việc thể chế hóa Quy chế dân chủ ở cơ sở, phát huy vai trò Nhân dân trong giám sát, phản biện, đánh giá hoạt động của bộ máy công quyền - một biểu hiện rõ nét của quản trị công hiện đại.
Ở tầm chiến lược, nhiều ý kiến cho rằng dự thảo văn kiện cần thể hiện rõ hơn định hướng hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đổi mới mô hình tăng trưởng gắn với cải cách thể chế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển khoa học - công nghệ. Đồng thời, đề nghị nhấn mạnh vai trò điều tiết, quản lý và kiến tạo phát triển của Nhà nước pháp quyền XHCN trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.
Tại dự thảo Báo cáo tổng kết công tác xây dựng Đảng, nhiều góp ý yêu cầu đổi mới mạnh mẽ cơ chế đánh giá cán bộ, tổ chức đảng; thúc đẩy dân chủ, minh bạch và nêu gương; gắn kết quả thực thi công vụ với sự hài lòng của Nhân dân. Việc thể chế hóa các nguyên tắc này là điều kiện tiên quyết để xây dựng Đảng trong sạch, Nhà nước hiệu lực, xã hội đồng thuận.
Từ thực tiễn vận hành mô hình chính quyền 2 cấp cho đến đòi hỏi hoàn thiện thể chế trong văn kiện Đại hội XIV, có thể thấy: xây dựng thể chế không còn là khâu hỗ trợ mà phải trở thành động lực chính cho đổi mới phương thức lãnh đạo và tổ chức thực thi quyền lực nhà nước trong giai đoạn phát triển mới. Đúng như kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị Trung ương 12 đã nhấn mạnh: "Cải cách thể chế là khâu đột phá, là động lực then chốt thúc đẩy phát triển nhanh và bền vững. Trong đó, đối với cơ sở, cần quan tâm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý nhà nước, chuyển đổi từ mô hình hành chính quản lý sang hành chính phục vụ”, ông Nguyễn Tiến Dũng, cựu chiến binh tại Hà Tĩnh phân tích.
Kết luận Hội nghị Trung ương 12 đã xác định rõ ràng: cải cách thể chế không chỉ là nhiệm vụ song hành, mà phải trở thành trục chính của mọi đổi mới trong lãnh đạo, quản trị và vận hành bộ máy nhà nước. Những góp ý tâm huyết từ thực tiễn địa phương đến dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã cho thấy: nếu không kịp thời rà soát, sửa đổi hệ thống luật pháp - đặc biệt các luật liên quan đến tổ chức bộ máy, ngân sách, giám sát và dân chủ cơ sở - thì nguy cơ "vênh thể chế, trượt thực tiễn" có thể xảy ra. Đây là lúc Đảng, Nhà nước và Quốc hội cần thể hiện quyết tâm chính trị cao nhất trong việc dẫn dắt quá trình sửa luật, lập pháp và tổ chức thi hành luật. Một nền thể chế tốt không chỉ là để vận hành bộ máy trơn tru, mà là để bảo đảm quyền lực thuộc về Nhân dân, vì Nhân dân và do Nhân dân giám sát - đúng như tinh thần xuyên suốt của Đảng trong suốt hành trình 40 năm đổi mới.
Kịp thời sửa đổi, bổ sung các luật để tháo gỡ cho cơ sở
Sau gần 1 tháng triển khai vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cho thấy: bộ máy cơ bản vận hành tốt, cán bộ, công chức bước đầu thích ứng; quy trình xử lý công việc tương đối thông suốt, dịch vụ công được giải quyết nhanh hơn; Nhân dân bày tỏ sự đồng tình và kỳ vọng mô hình mới sẽ hiệu quả hơn. Tuy nhiên, quá trình vận hành vẫn còn gặp phải một số bất cập, trong đó “điểm nghẽn” về thể chế là vấn đề được nhiều địa phương gặp phải. Đặc biệt, các luật, nghị định của Trung ương cần kịp thời được điều chỉnh để theo kịp sự vận hành của bộ máy.
Đơn cử như hoạt động của HĐND cấp xã. Hiện nay, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 hay như Nghị quyết liên tịch số 72/2025/NQLT/UBTVQH15-CP-ĐCTUBTWMTTQVN của Chính phủ, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định chi tiết việc tổ chức TXCT của đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp mới ban hành (đang ba cấp). Những nội dung này cần phải kịp thời được rà soát, sửa đổi nhằm tạo thuận lợi cho HĐND cấp xã xây dựng quy chế làm việc và triển khai hoạt động theo mô hình mới mà Luật Tổ chức chính quyền địa phương đã quy định” - bà Nguyễn Thùy - đại biểu HĐND cấp xã ở Hà Tĩnh phân tích.
Qua vận hành, tôi thấy vẫn còn khá nhiều nghị định, thông tư hướng dẫn một số luật chuyên ngành liên quan, đặc biệt là các quy định của tỉnh chưa kịp điều chỉnh nên cũng khó trong công tác giám sát và quyết định của HĐND, như trên lĩnh vực đất đai, xây dựng, tài chính, đầu tư công, giáo dục, tổ chức bộ máy, thực hiện dân chủ ở cơ sở... Nếu như không rà soát, sửa đổi kịp thời thì không chỉ vất vả cho UBND trong thực thi mà còn gây ra những bất cập trong thực tiễn áp dụng các văn bản luật mới, tránh tình trạng luật đợi nghị định, thông tư. Ngoài ra, cần sớm phân khai nguồn kinh phí để bảo đảm lương, phụ cấp và các chế độ hoạt động cho bộ máy mới, ông Lê Hồng Thái, công chức cấp xã ở Đắk Lắk kiến nghị.
