Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển” Khẳng định vai trò và trọng trách lịch sử của Quốc hội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Đây là nhấn mạnh của Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội NGUYỄN THỊ THANH khi trao đổi với phóng viên Báo Đại biểu Nhân dân về Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển”.

Không ngừng đổi mới vì sự phát triển của đất nước, vì lợi ích của Nhân dân

- Thưa Phó Chủ tịch, ngày mai (9/9), tại Nhà Quốc hội sẽ diễn ra Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển”. Xin Phó Chủ tịch cho biết, ý nghĩa của việc tổ chức Hội thảo này trong tổng thể các hoạt động thiết thực chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam?

- Việc tổ chức Hội thảo nằm trong tổng thể các hoạt động trọng điểm chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam (6/1/1946 - 6/1/2026). Đây là diễn đàn khoa học để các cơ quan Đảng, Nhà nước, đặc biệt là Quốc hội, ở Trung ương và địa phương, các Đoàn đại biểu Quốc hội, tổ chức hữu quan, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trao đổi, tổng kết lý luận, thực tiễn quá trình hình thành và phát triển của Quốc hội Việt Nam trong chặng đường lịch sử 80 năm qua; định hướng xây dựng Quốc hội ngày càng dân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại, pháp quyền, gắn bó mật thiết với Nhân dân. Đồng thời, khẳng định ý nghĩa lịch sử và rút ra những bài học kinh nghiệm góp phần tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thực tiễn 80 năm hình thành và phát triển cho thấy, trải qua gần 15 nhiệm kỳ, Quốc hội Việt Nam đã và đang không ngừng lớn mạnh, phát huy vị thế là trung tâm của hệ thống chính trị, thực hiện quyền lập hiến, lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước. Là hiện thân của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, Quốc hội luôn bảo đảm tính đại diện rộng rãi cho mọi tầng lớp Nhân dân, không phân biệt dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp…

- Nhìn lại chặng đường vẻ vang 80 năm Quốc hội Việt Nam, những thành tựu nào là nổi bật nhất, thưa Phó Chủ tịch?

- Trải qua 15 nhiệm kỳ, Quốc hội Việt Nam luôn đồng hành cùng dân tộc trong mọi chặng đường lịch sử; từ Quốc hội kháng chiến, kiến quốc đến Quốc hội đổi mới, hội nhập, mỗi nhiệm kỳ đều để lại dấu ấn sâu đậm, góp phần đưa đất nước vững bước đi lên. Với vai trò là cơ quan đại diện cao nhất của Nhân dân, các hoạt động của Quốc hội đã kịp thời thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, phục vụ lợi ích quốc gia, dân tộc, đáp ứng đúng và trúng ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, góp phần duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy tăng trưởng bền vững, giữ vững ổn định chính trị, xã hội và tăng cường hội nhập quốc tế.

Trong hoạt động lập hiến - lập pháp, ngay từ Quốc hội Khóa I (1946 - 1960), thông qua 12 kỳ họp, đặc biệt là các hoạt động của Ban Thường trực, Quốc hội đã luôn có mặt bên cạnh Chính phủ để chỉ đạo công cuộc kháng chiến, kiến quốc. Quốc hội đã thông qua 2 bản Hiến pháp của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Hiến pháp năm 1946 và Hiến pháp năm 1959 - trong đó Hiến pháp năm 1946 là bản Hiến pháp đầu tiên mở ra tiến trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật XHCN ở Việt Nam.

Trong các nhiệm kỳ tiếp theo, Quốc hội đã ban hành 3 bản hiến pháp - Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992, Hiến pháp 2013[1], tạo cơ sở Hiến định cho Quốc hội thực hiện tốt vai trò là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong từng giai đoạn lịch sử. Trên cơ sở hiến định này, Quốc hội các khóa tiếp theo đã từng bước cụ thể hóa, hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước.

Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ Chín vừa qua, Quốc hội Khóa XV đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, đánh dấu bước phát triển mới trong lịch sử lập hiến nước ta, hiến định mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (thay thế mô hình chính quyền địa phương 3 cấp - PV), tinh gọn bộ máy nhà nước, các cơ quan trong hệ thống chính trị, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản trị đất nước.

Cùng với 5 bản Hiến pháp, từ Khóa I đến Khóa XV hiện nay, Quốc hội đã ban hành 567 luật, hàng nghìn nghị quyết; Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành 236 pháp lệnh. Hoạt động lập pháp của Quốc hội đã cơ bản bao quát đầy đủ các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội của đất nước, trong đó có những vấn đề liên quan đến lực lượng sản xuất mới trong thời đại kinh tế số, xã hội số.

Trong hành trình vẻ vang 80 năm Quốc hội Việt Nam, nhiệm kỳ Khóa XV là một nhiệm kỳ đặc biệt với nhiều đổi mới mạnh mẽ. Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, Quốc hội đã tiến hành 18 kỳ họp (9 kỳ họp thường lệ và 9 kỳ họp không thường lệ), thông qua 99 luật và 213 nghị quyết. Riêng tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội Khóa XV đã thông qua 34 luật, chiếm 52,3% tổng số luật được ban hành tại 17 kỳ họp của nhiệm kỳ Khóa XV; đồng thời thông qua 14 nghị quyết quy phạm pháp luật và cho ý kiến 6 dự án luật. Trong đó, có nhiều luật, nghị quyết quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho việc đổi mới, sắp xếp và tổ chức bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp cũng như thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị trong giai đoạn mới. Như nhấn mạnh của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trong phát biểu bế mạc Kỳ họp thứ Chín, “đây là kỳ họp có khối lượng nội dung về công tác lập pháp nhiều nhất từ trước đến nay; tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng" nhưng vẫn bảo đảm nền nếp, cẩn trọng, kỷ cương, đúng quy định của pháp luật và hiệu quả”.

Với hoạt động giám sát, từ những quy định ngắn gọn, mang tính nền móng trong Hiến pháp 1946 về chức năng giám sát, trải qua quá trình kế thừa và đổi mới liên tục, hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội không ngừng được cải tiến, đổi mới với nhiều sáng tạo, bắt nhịp với yêu cầu của thực tiễn cuộc sống, góp phần thúc đẩy các cơ quan nhà nước phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị trong các giai đoạn phát triển của đất nước. Thông qua những kết quả và “sản phẩm” cụ thể đã ngày càng khẳng định vai trò, vị trí hết sức quan trọng của hoạt động giám sát trong cơ chế tổ chức, thực thi, kiểm soát quyền lực và tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

80 năm qua, đồng hành cùng các thiết chế khác của hệ thống chính trị, Quốc hội luôn kế thừa và phát huy vai trò, trí tuệ tập thể, sáng tạo, chủ động, trách nhiệm cao trong thực hiện chức năng quyết định các vấn đề quan trọng quốc gia, đặc biệt về phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, tổ chức và nhân sự cấp cao của Nhà nước, với các quyết sách kịp thời, sát thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng trong từng thời kỳ, nhất là trong công cuộc đổi mới và phát triển đất nước hiện nay.

Công tác đối ngoại nghị viện ngày càng chủ động, hiệu quả, trở thành một bộ phận không thể tách rời trong hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước, hỗ trợ cho đối ngoại Nhân dân, góp phần nâng cao vị thế trên trường quốc tế của đất nước, thúc đẩy hội nhập sâu rộng, đóng góp tích cực cho hòa bình, hợp tác và tiến bộ toàn cầu.

Diễn đàn học thuật, trao đổi, gợi mở định hướng đổi mới các hoạt động của Quốc hội

- Luôn đồng hành cùng đất nước, cùng dân tộc trong mọi giai đoạn lịch sử, dưới sự lãnh đạo sáng suốt và đúng đắn của Đảng ta, Quốc hội đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đóng góp thiết thực cho sự nghiệp đổi mới, phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước. Bước vào kỷ nguyên mới, vai trò của Quốc hội càng có ý nghĩa quan trọng, thưa Phó Chủ tịch?

- Đất nước ta đang đứng trước ngưỡng cửa lịch sử của kỷ nguyên mới với yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Bên cạnh những thuận lợi là cơ bản, đất nước cũng phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức, trong đó có những thách thức toàn cầu, như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, an ninh phi truyền thống… Do đó, vị thế và vai trò của Quốc hội ngày càng trở nên trọng yếu, đòi hỏi những đổi mới mang tính đột phá mạnh mẽ hơn nữa.

Cùng với việc tiếp tục đổi mới tư duy lập pháp, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, bảo đảm thể chế trở thành lợi thế cạnh tranh của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa, Quốc hội đồng thời phải giữ vai trò “đầu tàu”, trung tâm trong việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, kiến tạo phát triển, huy động hiệu quả mọi nguồn lực xã hội cho sự phát triển, bảo đảm tính dự báo, linh hoạt, kịp thời, dễ tiếp cận, tương thích với chuẩn mực quốc tế.

Quốc hội cần tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, giám sát tối cao, nhất là đối với các lĩnh vực then chốt như phòng, chống tham nhũng, lãng phí; bảo vệ môi trường; khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; y tế, giáo dục, an sinh xã hội; phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn…

Cùng với đó, cần chú trọng nâng cao chất lượng đại biểu, tăng cường tính chuyên nghiệp, bản lĩnh, sự gắn bó mật thiết với cử tri, phản ánh trung thực, kịp thời hơi thở cuộc sống. Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, xây dựng Quốc hội điện tử, Quốc hội số, bảo đảm gần dân hơn, minh bạch hơn, kịp thời thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng, nhất là về đổi mới mô hình tăng trưởng và phát triển bền vững.

Để tiếp tục phát huy thành quả, bài học kinh nghiệm đã đạt được trong gần 80 năm qua, Hội thảo lần này không chỉ là dịp tổng kết, đánh giá những thành tựu của Quốc hội, mà còn là diễn đàn học thuật quan trọng để trao đổi, gợi mở những định hướng đổi mới, đề xuất giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng bầu cử đại biểu Quốc hội, chất lượng hoạt động lập pháp, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước trong thời gian tới.

Trong đó, trọng tâm là tổng kết giá trị, nền tảng lý luận và thực tiễn của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên, rút ra những bài học có giá trị trong các cuộc bầu cử tiếp theo. Tổng kết thực tiễn 80 năm hình thành và phát triển của Quốc hội Việt Nam, qua các giai đoạn lịch sử, từ thời kỳ kháng chiến kiến quốc, xây dựng chủ nghĩa xã hội, đổi mới đến thời kỳ hội nhập và phát triển hiện nay. Phân tích, làm rõ vai trò của Quốc hội trong việc thể chế hóa Cương lĩnh, nghị quyết của Đảng; thực hiện chức năng lập pháp, giám sát tối cao và quyết định các vấn đề quan trọng của quốc gia.

Đồng thời, rút ra những bài học kinh nghiệm sâu sắc trong đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, vai trò của Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ. Dự báo cơ hội và thách thức trong kỷ nguyên mới; đề xuất định hướng, giải pháp đổi mới hoạt động của Quốc hội theo hướng dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, nâng cao bản lĩnh nghị trường, gắn bó mật thiết với Nhân dân.

Với sự tham gia của các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội và đông đảo các chuyên gia, học giả uy tín, chúng ta tin tưởng rằng, những ý kiến đóng góp sâu sắc tại Hội thảo sẽ góp phần làm sáng rõ vai trò lịch sử, hiện tại và tương lai của Quốc hội Việt Nam: Không chỉ là nơi phản ánh ý chí, nguyện vọng chính đáng của Nhân dân, mà còn là thiết chế dẫn dắt, kiến tạo sự phát triển, thể hiện khát vọng Việt Nam hùng cường, dân chủ, văn minh, đồng hành cùng dân tộc vững bước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

- Xin trân trọng cảm ơn Phó Chủ tịch Quốc hội!

[1] Ngoài ra, còn có các lần sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp vào các năm 1988, 1989, 2001, 2025.