Gỡ điểm nghẽn trong thu hồi đất
Bộ Tư pháp đang thẩm định dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định về một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai. Để tháo gỡ kịp thời những “điểm nghẽn”, vấn đề mới phát sinh từ thực tiễn, dự thảo Nghị quyết đã bổ sung 3 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường - cơ quan chủ trì soạn thảo dự thảo nghị quyết, Luật Đất đai năm 2024 (Điều 79) đã quy định cụ thể 31 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Tuy nhiên trong thực tế có nhiều dự án trọng điểm, có vai trò tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương đóng góp nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước từ tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế từ các giá trị gia tăng, tạo nhiều việc làm cho lao động địa phương, thúc đẩy phát triển các dịch vụ kinh doanh phụ trợ, nhưng chưa có quy định về thu hồi đất, điều này gây khó khăn cho quá trình tiếp cận đất đai và triển khai thực hiện dự án.
Thu hồi đất là vấn đề rất nhạy cảm, bởi ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người bị thu hồi đất. Không ít trường hợp đã phát sinh xung đột, điểm “nóng” không đáng có khi thực hiện thu hồi đất. Trên thực tế, đã có những dự án thực hiện theo cơ chế thỏa thuận nhận chuyển quyền sử dụng đất nhưng có một phần nhỏ diện tích mà nhà đầu tư không thỏa thuận được với người sử dụng đất dẫn đến tình trạng “dự án treo”. Điều này dẫn tới lãng phí nguồn lực đất đai, làm chậm tiến độ đầu tư và gây khó khăn cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, Luật Đất đai năm 2024 quy định chỉ thu hồi đất sau khi đã có quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, quy định này chưa phù hợp với yêu cầu cấp bách về tiến độ hoàn thành các dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư công khẩn cấp, chưa bảo đảm sự linh hoạt đối với dự án mà đa số người có đất thu hồi đồng thuận thu hồi đất trước khi phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư…
Để tháo gỡ vướng mắc này, dự thảo Nghị quyết đã bổ sung 3 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Theo đó, bổ sung trường hợp thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư công khẩn cấp; dự án trong khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế. Cùng với đó, bổ sung trường hợp thu hồi đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành việc thỏa thuận hoặc hết thời gian gia hạn phải hoàn thành thỏa thuận mà chưa thỏa thuận được hết. Hiện cơ quan chủ trì soạn thảo đang đề xuất 2 phương án. Phương án 1: Trường hợp sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành việc thỏa thuận hoặc hết thời gian gia hạn phải hoàn thành thỏa thuận mà đã thỏa thuận được trên 75% diện tích đất và trên 75% số lượng người sử dụng đất thì Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần diện tích đất còn lại để giao đất, cho thuê đất cho chủ đầu tư. Phương án 2: Trường hợp sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành việc thỏa thuận hoặc hết thời gian gia hạn phải hoàn thành thỏa thuận mà đã thỏa thuận được trên 85% diện tích đất và trên 85% số lượng người sử dụng đất thì Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần diện tích đất còn lại để giao đất, cho thuê đất cho chủ đầu tư. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất lựa chọn Phương án 1, Bộ cho rằng, với việc lựa chọn phương án này, sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án đầu tư, khắc phục tình trạng còn nhiều dự án “treo” gây lãng phí đất đai như trong thời gian vừa qua. Bên cạnh đó, dự thảo nghị quyết cũng quy định trường hợp thu hồi đất để tạo quỹ đất thanh toán dự án theo Hợp đồng Xây dựng - Chuyển giao (Hợp đồng BT), cho thuê đất để tiếp tục sản xuất, kinh doanh đối với trường hợp tổ chức đang sử dụng đất mà Nhà nước thu hồi đất quy định tại Điều 78 và Điều 79 Luật Đất đai…
Việc bổ sung các trường hợp thu hồi đất như dự thảo nghị quyết nhằm tháo gỡ kịp thời những vướng mắc trong quá trình thi hành Luật Đất đai. Tuy nhiên, quy định tỷ lệ thỏa thuận đã đạt được trên 75% hay 85% diện tích đất, trên 75% hay 85% số lượng người sử dụng đất, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần diện tích đất còn lại để giao đất, cho thuê đất cho chủ đầu tư là điều cần tính toán, cân nhắc thấu đáo, để bảo đảm hài hòa quyền lợi của người bị thu hồi đất và quyền lợi của chủ đầu tư. Quy định vừa bảo đảm chặt chẽ về pháp lý, vừa bảo đảm hợp lòng dân, thì chính sách khi ban hành sẽ sớm đi vào cuộc sống.
