Không để xảy ra mâu thuẫn, chồng chéo, kẽ hở
Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn: Tập trung rà soát, khắc phục các nút thắt, mâu thuẫn, chồng chéo
Hiện có 22 luật có nội dung vướng mắc, chồng chéo với Luật Đất đai hiện hành. Tôi đề nghị phải quan tâm hơn nữa đến vấn đề này. Sửa đổi Luật Đất đai lần này phải tập trung rà soát các nút thắt, mâu thuẫn, chồng chéo giữa các quy định của pháp luật trong quản lý, sử dụng đất để tạo không gian mới, động lực mới cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và giảm tối đa thủ tục hành chính về đất đai. Bây giờ đi làm thủ tục đất đai, chuyển quyền sử dụng đất mới thấy rất nhiêu khê. Bên cạnh đó, cần quy định rõ hơn về phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương để thiết lập công cụ kiểm soát quyền lực, giám sát thực hiện, khắc phục ách tắc, tiêu cực, tham nhũng, lãng phí trong quản lý, sử dụng đất, giảm khiếu kiện về đất đai.
Hoàn thiện quy định thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ tái định cư là vấn đề nóng thời gian qua. Do đó, cần hoàn thiện các bước trong quá trình thu hồi đất trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc công khai, dân chủ, khoa học, chặt chẽ và công bằng. Về các trường hợp thu hồi đất ở Điều 69 và Điều 70, cần cụ thể hóa các tiêu chí, điều kiện đối với trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, tránh tình trạng lạm dụng. Cùng với đó, cần quy định chi tiết về thành phần, chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Quy định người dân có quyền lựa chọn hình thức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; trong một dự án chỉ áp dụng một hình thức thu hồi đất.
Về thành lập Quỹ hỗ trợ cho người bị thu hồi đất, đối tượng hạn chế khả năng lao động tại Khoản 3, Điều 69, đề nghị cân nhắc theo hướng chỉ quy định nguyên tắc, cơ chế hỗ trợ trong luật và giao Chính phủ quy định chi tiết chính sách hỗ trợ.
N. Bình ghi
Rà soát sơ bộ cho thấy hiện có khoảng 22 luật liên quan đến các quy định của Luật Đất đai. Như vậy, để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật thì phải làm rõ nguyên tắc áp dụng pháp luật. “Đây là việc lớn, hết sức quan trọng phải xem xét để vừa thể hiện được Luật Đất đai là một bộ luật căn bản, cơ bản về đất đai, nhưng đồng thời phải tuân thủ nguyên tắc của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong áp dụng pháp luật”, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh.
Nêu băn khoăn về Điều 4 của dự thảo Luật: "Quản lý, sử dụng đất đai phải thực hiện theo quy định của luật này. Trường hợp có sự khác nhau giữa quy định của luật này và luật khác thì thực hiện theo quy định của Luật Đất đai", Chủ tịch Quốc hội đề nghị phải nghiên cứu lại quy định này. Luật Đầu tư cũng theo nguyên tắc thế này, nhưng thiết kế lại phù hợp được với Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Tức là phân loại theo nhóm quan hệ: nhóm nào thực hiện theo Luật Đầu tư, nhóm nào thực hiện theo quy định của luật chuyên ngành. "Luật Đất đai cũng nên thiết kế theo hướng này, phân định rõ nhóm nào sẽ áp dụng Luật Đất đai, nhóm nào áp dụng quy định của luật chuyên ngành thì sẽ giải quyết được vướng mắc về áp dụng pháp luật của Luật Đất đai (sửa đổi)", Chủ tịch Quốc hội gợi mở.
Tại hồ sơ dự án Luật, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có có Báo cáo số 100 ngày 20.8.2022 về kết quả rà soát Luật Đất đai hiện hành với các luật có liên quan. Tuy nhiên, chỉ ra nhiều vấn đề chưa được làm rõ trong Báo cáo này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cũng chia sẻ, “chỉ riêng vấn đề về tính thống nhất của Luật Đất đai trong hệ thống pháp luật, Thường trực Ủy ban Pháp luật đã có một báo cáo thẩm tra 25 trang”. Ngay một số đề xuất trong Báo cáo số 100 cũng đang vênh với quy định được đưa vào dự thảo Luật. Do đó, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng đề nghị, phải làm lại và làm kỹ hơn công tác rà soát pháp luật, không chỉ với những luật đang có hiệu lực mà kể cả những luật đang được trình Quốc hội xem xét, sửa đổi.
Đơn cử, Luật Đất đai liên quan rất chặt chẽ đến các luật về đầu tư như: Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Luật Xây dựng... Như vậy, phải làm rõ dự luật Đất đai (sửa đổi) sẽ tác động gì đến các Luật này, có phải sửa đổi, bổ sung nội dung nào không, nếu sửa thì nội dung nào phải sửa đổi ngay. Hay các luật đang chuẩn bị trình Quốc hội xem xét, sửa đổi tại Kỳ họp thứ Tư, Kỳ họp thứ Năm tới cũng liên quan rất nhiều tới Luật Đất đai như Luật Đấu thầu, Luật Hợp tác xã, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản - đều do Chính phủ trình, đòi hỏi quá trình soạn thảo cũng như tiếp thu, chỉnh lý, hoàn chỉnh các dự luật này phải có sự phối hợp với nhau rất chặt chẽ. “Nếu không làm đồng bộ thì sẽ làm rối hệ thống pháp luật”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nói.
Giải trình về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà khẳng định, “tính ổn định của Luật Đất đai quyết định đến tính ổn định về mặt chính trị, xã hội của các chủ trương, chính sách của Đảng, liên quan đến thực hiện các luật khác”. Bởi vậy, “kế thừa và nghiên cứu quy định tại Luật Đầu tư và các luật khác, Điều 4 dự thảo Luật chủ yếu để làm rõ những vấn đề gì đang giao thoa giữa các luật nhưng đó là những vấn đề mang tính chất cơ bản của Luật Đất đai thì sẽ để trong Luật Đất đai. Cho đến nay, như đồng chí Chủ tịch Quốc hội đã nêu thì Điều 4 đang từng ngày hoàn thiện. Tất nhiên, đây là vấn đề rất khó”. Bộ trưởng Trần Hồng Hà cũng mong muốn các Ủy ban của Quốc hội, đặc biệt là Ủy ban Pháp luật giúp đỡ trong việc rà soát, bảo đảm tính thống nhất của Luật Đất đai (sửa đổi) “để không xảy ra những vấn đề mâu thuẫn, chồng chéo hoặc là kẽ hở. Chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, làm việc trên cơ sở rà soát đầy đủ hơn hệ thống luật”.
Bám sát, thể chế hóa đầy đủ, đúng tinh thần Nghị quyết 18 của Trung ương
Đánh giá hồ sơ dự án Luật đã được chuẩn bị tương đối công phu, song các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng chỉ rõ, còn nhiều vấn đề phải tiếp tục rà soát kỹ lưỡng để bảo đảm bám sát và thể chế hóa đúng đắn, đầy đủ, kịp thời các chủ trương của Đảng, nhất là Nghị quyết số 18-NQ/TW về "Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao".
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nêu ví dụ, Nghị quyết số 18 nêu rõ, "thực hiện việc giao đất, cho thuê đất chủ yếu thông qua đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu dự án có sử dụng đất, quy định cụ thể về đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu dự án có sử dụng đất, hạn chế và quy định chặt chẽ các trường hợp giao đất, cho thuê đất không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu...”. Nhưng đối chiếu với Điều 64, Điều 65, Điều 66 của dự thảo Luật thì lại “đang mở ra một số trường hợp giao đất không qua đấu giá, đấu thầu”.
Cụ thể như trường hợp sử dụng đất vào mục đích hoạt động khoáng sản. Trong nhiều trường hợp, hoạt động khoáng sản thuần túy là hoạt động thương mại, kinh doanh, vậy tại sao lại được giao đất không thông qua đấu giá, đấu thầu? Hay xây dựng nhà ở cho người lao động tại các khu công nghiệp, nhà ở xã hội - đồng ý là phải được ưu tiên, quan tâm nhưng cũng không có nghĩa chúng ta giao đất không qua đấu thầu, đấu giá. Dự thảo Luật cũng mở ra đối với các trường hợp áp dụng ưu đãi đầu tư đặc biệt theo quy định của pháp luật về đầu tư và một số chính sách xã hội đặc thù khác do Thủ tướng Chính phủ quyết định cũng được giao đất không qua đấu thầu, đấu giá. Tuy nhiên, cơ sở để đưa ra các đề xuất này chưa thật rõ.
Do đó, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật đề nghị Ban soạn thảo phải lý giải rõ ràng, nêu được lý do thuyết phục đối với các đề xuất này. “Việc lý giải và quy định cụ thể cũng phục vụ mục đích các quy định minh bạch, tránh tiêu cực, tham nhũng. Dựa vào những quy định chung chung thế này rất dễ dẫn tới phía sau có gì đó, lại làm khổ anh em”, ông Hoàng Thanh Tùng nói.
Một vấn đề khác cũng được các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ rõ “chưa bám sát, chưa thể chế hóa được tinh thần, đường lối, chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 18” là quy định về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng tại Điều 70. Cụ thể, quy định tại điểm h khoản 2 về Nhà nước thu hồi đất đối với “dự án khu đô thị, khu nhà ở thương mại”, và quy định tại Khoản 5. về Nhà nước thu hồi “các dự án khác được trên 80% người dân có đất thu hồi đồng ý”. Cả hai quy định này đều sẽ tác động rất lớn đến quyền của người sử dụng đất.
“Các dự án khu đô thị, nhà ở thương mại mang tính chất kinh doanh là chủ yếu, mặc dù sẽ tác động đến phát triển kinh tế - xã hội nói chung nhưng lợi ích trước mắt và trực tiếp sẽ mang lại cho các chủ đầu tư thực hiện dự án. Trong khi đó, Nghị quyết số 18 đặt ra nhiệm vụ “Tiếp tục thực hiện cơ chế tự thỏa thuận giữa người dân và doanh nghiệp trong chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện các dự án đô thị, nhà ở thương mại. Vì vậy, việc thu hồi đất phục vụ dự án khu đô thị, nhà ở thương mại là không phù hợp”, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh nói. Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường cũng lưu ý, phải thực hiện nghiêm tinh thần Nghị quyết số 18 về vấn đề này để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho người dân. “Việc thỏa thuận tất nhiên sẽ có cái khó cho doanh nghiệp nhưng cũng tạo ra sự ổn định xã hội do việc thỏa thuận này giúp người dân đạt được sự đồng thuận, góp phần bảo đảm hạn chế khiếu kiện”, ông Bùi Văn Cường nói.
Dự án Luật Đất đai (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến theo quy trình tại 3 kỳ họp. Hôm qua cũng là lần đầu tiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chính thức cho ý kiến về dự luật quan trọng này. Với mức độ khó, tính chất phức tạp, phạm vi tác động sâu rộng tới mọi hoạt động của đời sống kinh tế, xã hội và trong điều kiện khá gấp rút khi Trung ương mới ban hành Nghị quyết số 18 được khoảng 4 tháng nên áp lực với cơ quan soạn thảo, cơ quan chủ trì thẩm tra là rất lớn. Chia sẻ điều này, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng yêu cầu các cơ quan phải tiếp tục nỗ lực hoàn thiện hồ sơ dự án Luật trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ Tư tới, "không vì trình lần đầu mà làm cho có, phải nỗ lực gấp bội, càng kỹ lưỡng ngay từ đầu bao nhiêu thì càng tốt bấy nhiêu. Khởi đầu khó nhưng không có nghĩa là chúng ta không hoàn thành được”.
