Điểm tựa then chốt tăng cường quyền làm chủ của Nhân dân

Khi giảm một tầng đại diện dân cử, vai trò của HĐND cấp tỉnh và cấp xã trở thành điểm tựa then chốt bảo đảm và tăng cường quyền làm chủ của Nhân dân.

Trả lại bằng những quyết sách đúng, trúng và hợp lòng dân

Mỗi độ thu về, sắc cờ đỏ thắm lại tràn ngập trên khắp nẻo đường, góc phố. Trong tâm khảm người Việt, Quốc khánh 2/9 không chỉ là ngày Tuyên ngôn độc lập vang vọng giữa Quảng trường Ba Đình năm 1945, mà còn là mốc son mở ra thời đại Nhân dân làm chủ đất nước, quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân. Tinh thần ấy, sau tám thập kỷ vẫn nguyên giá trị và càng được khẳng định khi chúng ta tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền, bảo đảm dân chủ đại diện ở từng cấp, từng địa phương.

Quốc khánh 2/9 là biểu tượng của độc lập, tự do, là thành quả của bao thế hệ đã hy sinh vì mục tiêu “Nước Việt Nam là của người Việt Nam”. Tinh thần đó được hiến định và thể chế hóa trong Hiến pháp, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, các luật, văn bản dưới luật khác khẳng định Nhân dân là chủ thể quyền lực nhà nước. HĐND các cấp chính là thiết chế quan trọng để hiện thực hóa nguyên tắc “tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân”, thông qua chức năng quyết định, giám sát và đại diện cho ý chí, nguyện vọng của cử tri.

Khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, không còn HĐND cấp huyện, quyền đại diện ấy dồn trọng trách nhiều hơn lên vai HĐND cấp xã. Không chỉ quyết định những vấn đề quan trọng ở địa phương, HĐND cấp xã còn là cửa ngõ đầu tiên tiếp nhận, phản ánh và giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri. Khi HĐND hoạt động năng động, gần dân, sát dân, thì khoảng cách giữa người dân với chính quyền sẽ được rút ngắn lại, niềm tin được củng cố.

Trong cơ cấu mới, HĐND cấp xã giống như một “trạm trung chuyển” vừa tiếp nhận thông tin từ dân, vừa chuyển tải tới cấp có thẩm quyền, đồng thời giám sát ngược trở lại quá trình thực hiện. Thực tiễn ở nhiều địa phương đã cho thấy, khi Thường trực HĐND cấp xã duy trì tiếp xúc cử tri chuyên đề, phối hợp với MTTQ tổ chức đối thoại trực tiếp với Nhân dân, những vấn đề bức xúc về đất đai, môi trường, hạ tầng… được phản ánh kịp thời và giải quyết nhanh hơn. Đại biểu HĐND phường Nam Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh) Hà Thị Thu Thủy chia sẻ trong một buổi tiếp xúc: nhiều kiến nghị của người dân tưởng nhỏ, nhưng nếu để lâu sẽ thành chuyện lớn. Chúng tôi coi mỗi ý kiến là một hạt mầm, cần được chăm sóc và theo dõi đến lúc ra quả. Nếu HĐND bỏ qua, mầm ấy sẽ thành gai nhọn giữa lòng dân.

Lời nói giản dị ấy là sự đúc kết của những tháng ngày bám cơ sở, lắng nghe từng câu chuyện ở tổ dân phố, cụm dân cư. Để làm tốt vai trò này, HĐND không thể chỉ “ngồi chờ” mà phải chủ động “đi tìm” ý kiến từ cử tri và Nhân dân. Cử tri thường không phát biểu hết ở hội nghị, nhưng lại sẵn sàng chia sẻ khi gặp gỡ tại thôn, tổ dân phố, nơi sinh hoạt cộng đồng. Đại biểu HĐND phải “ba cùng” - cùng đi, cùng nghe, cùng bàn với dân - để mỗi lá phiếu họ nhận ngày bầu cử được trả lại bằng những quyết sách đúng, trúng và hợp lòng dân.

“Người giữ lửa” cho mối liên hệ giữa dân và chính quyền

Trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, một phần chức năng giám sát từng do HĐND cấp huyện đảm nhiệm nay chuyển hẳn xuống HĐND cấp xã và lên HĐND cấp tỉnh. Điều này đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng. Khi HĐND xã phát hiện vấn đề vượt thẩm quyền, cần kịp thời báo cáo và đề xuất HĐND tỉnh giám sát chuyên đề hoặc chất vấn tại kỳ họp. Ngược lại, HĐND tỉnh phải coi thông tin từ cơ sở là “dữ liệu gốc” để giám sát trúng thực tế, không bỏ sót vấn đề cử tri quan tâm. Một số nơi đã thí điểm thành công cơ chế phối hợp này. Ví dụ, khi HĐND xã ghi nhận hàng loạt kiến nghị về tình trạng ô nhiễm từ một khu công nghiệp, họ lập báo cáo gửi HĐND tỉnh. Ngay sau đó, Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh tổ chức giám sát đột xuất, buộc doanh nghiệp phải khắc phục và chính quyền địa phương theo dõi kết quả. Đây chính là hình ảnh sống động của quyền dân chủ đại diện được thực thi - từ ý kiến của một nhóm người dân đến quyết định giám sát ở cấp tỉnh, tất cả nối liền thông suốt.

Bên cạnh nhiều chuyển biến tích cực, thực tiễn cũng bộc lộ những khó khăn. Không ít HĐND cấp xã còn lúng túng trong xây dựng chương trình giám sát, thiếu kỹ năng tổng hợp và xử lý thông tin từ cử tri. Việc theo dõi, đôn đốc giải quyết kiến nghị đôi khi dừng ở mức “chuyển đơn”, chưa thực sự đeo bám đến cùng. Cũng có trường hợp đại biểu kiêm nhiệm nhiều việc, thời gian dành cho tiếp xúc với người dân, cử tri còn hạn chế. Những thách thức này không thể xem nhẹ, bởi nếu HĐND cấp xã hoạt động chưa thực quyền và hiệu quả, vai trò bảo đảm quyền dân chủ đại diện sẽ bị suy giảm. Để khắc phục, cần bồi dưỡng kỹ năng cho đại biểu, tăng cường hỗ trợ chuyên môn từ Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh, ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý và theo dõi kiến nghị cử tri. Đồng thời, mỗi đại biểu phải ý thức sâu sắc rằng, trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, mình chính là “người giữ lửa” cho mối liên hệ giữa Nhân dân với chính quyền.

Quốc khánh 2/9 là dịp để chúng ta nhìn lại chặng đường 80 năm phát huy quyền dân chủ đại diện và đặt ra quyết tâm mới: vận hành hiệu quả mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, trong đó HĐND là cơ quan quyền lực ở địa phương. Nâng cao chất lượng kỳ họp, biến mỗi kỳ họp thành diễn đàn thảo luận sôi nổi, quyết sách sát dân, hợp pháp và khả thi; duy trì tiếp xúc cử tri đa dạng hình thức, từ hội nghị tập trung đến gặp gỡ trực tiếp và tiếp nhận phản ánh qua môi trường số; tăng cường phối hợp với MTTQ và các đoàn thể, biến giám sát thành hoạt động thường xuyên, không chờ đến khi có vấn đề mới làm đồng thời gắn với trách nhiệm giải trình của các cơ quan chịu sự giám sát.

Khi HĐND hoạt động thực quyền và hiệu quả, quyền dân chủ đại diện được bảo đảm, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp sẽ là cây cầu ngắn hơn, vững vàng hơn kiến tạo nền hành chính gần dân, phụng sự Nhân dân. 80 năm sau ngày độc lập, mỗi lá cờ tung bay trên nền bầu trời tháng 9 không chỉ nhắc chúng ta nhớ về một bản Tuyên ngôn lịch sử, mà còn khơi dậy trách nhiệm của những người đại biểu được cử tri và Nhân dân trao quyền. Để mỗi quyết sách được thông qua không chỉ mang dấu ấn của nghị trường, mà còn thấm đẫm hơi thở cuộc sống - đúng như tinh thần ngày 2/9/1945 đã mở ra: tất cả quyền lực thuộc về Nhân dân.