Chỉ hỗ trợ kinh phí cho một số hoạt động trọng tâm, trọng điểm
Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) đã quy định về Quỹ bảo tồn di sản văn hóa để hỗ trợ kinh phí cho một số hoạt động thực sự cần thiết, có tính đặc thù trong bảo tồn di sản văn hóa nhưng ngân sách nhà nước chưa thể đáp ứng được, như: bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ bị mai một, thất truyền; bảo quản, tu bổ, phục hồi, bảo vệ và phát huy giá trị di tích; mua, đưa di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, di sản tư liệu, tư liệu quý hiếm về di sản văn hóa phi vật thể có nguồn gốc Việt Nam từ nước ngoài về nước... Nguồn tài chính của Quỹ được hình thành trên cơ sở viện trợ, tài trợ, hỗ trợ, tặng cho của tổ chức, cá nhân trong nước, nước ngoài và các nguồn tài chính hợp pháp khác; ngân sách nhà nước không hỗ trợ kinh phí đối với các hoạt động của Quỹ.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất quy định Quỹ bảo tồn di sản văn hóa tại dự thảo Luật và đã chỉ đạo nghiên cứu kỹ về sự cần thiết, cơ sở pháp lý và thực tiễn; rà soát, chỉnh lý, hoàn thiện theo hướng: Quỹ chỉ hỗ trợ kinh phí cho một số hoạt động trọng tâm, trọng điểm. Đồng thời, bổ sung quy định Chủ tịch UBND cấp tỉnh căn cứ vào tình hình thực tế về yêu cầu, khả năng huy động nguồn lực, tính hiệu quả, khả thi để thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa ở địa phương.
Nhất trí với sự cần thiết thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa, ĐBQH Thích Đức Thiện (Điện Biên) nêu rõ, theo thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước hiện có hơn 40.000 di tích vật thể, hơn 70.000 di sản văn hóa phi vật thể, 15 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh và 9 di sản tư liệu… Trong công cuộc đổi mới, xây dựng đất nước, Đảng, Nhà nước ta luôn chú trọng và có chính sách trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa. Chính phủ thông qua các Chương trình mục tiêu quốc gia đã phân bổ nguồn ngân sách cấp cho mục tiêu bảo tồn, chống xuống cấp của các di tích. Các địa phương đã dành nguồn lực của mình cho công tác phục hồi, tôn tạo các di tích.
Tuy nhiên, theo đại biểu Thích Đức Thiện, nguồn kinh phí hỗ trợ cho công tác bảo tồn, tu bổ, tôn tạo di tích ở nước ta còn rất thấp so với yêu cầu thực tế. Hiện nay, nhiều di tích, di sản văn hóa đang bị xuống cấp một cách trầm trọng, bị mai một, thất truyền ở các địa phương do thiếu kinh phí tu bổ và duy trì... Do đó, việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa để thực hiện các yêu cầu cấp bách, thực hiện hỗ trợ kinh phí cho các hoạt động thực sự cần thiết, có tính đặc thù trong bảo tồn di sản văn hóa nhưng ngân sách nhà nước chưa thể đáp ứng được. Quỹ sẽ góp phần bảo vệ, phát huy các giá trị di sản văn hóa, vốn là nguồn lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đất nước.
Để Quỹ hoạt động và phát huy hiệu quả, đại biểu Thích Đức Thiện đề nghị, Chính phủ có cơ chế đặc thù, chính sách phù hợp tôn vinh khen thưởng, ưu đãi xứng đáng với cá nhân, tổ chức tâm huyết tham gia phục hồi, tôn tạo, phát huy các di sản văn hóa. Có như vậy, mới huy động được nguồn lực xã hội hóa từ các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong nước và nước ngoài đóng góp cho Quỹ. Bên cạnh đó, quá trình quản lý, điều hành và sử dụng Quỹ cần bảo đảm rõ ràng, công khai, minh bạch, để tạo niềm tin cho các nhà tài trợ.
Không nhất thiết địa phương nào cũng phải thành lập Quỹ
Trong dự thảo Luật quy định Quỹ bảo tồn di sản văn hóa ở Trung ương do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định thành lập; Quỹ bảo tồn di sản văn hóa ở địa phương do Chủ tịch UBND tỉnh quyết định thành lập. ĐBQH Mai Văn Hải (Thanh Hóa) cho rằng, chỉ nên thành lập Quỹ ở Trung ương do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý; đề nghị cân nhắc việc hình thành Quỹ ở địa phương, vì lo ngại không hiệu quả và không phải địa phương nào cũng nên thành lập Quỹ này.
Cho rằng nên cân nhắc và xem xét thấu đáo việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa, ĐBQH Phạm Thúy Chinh (Hà Giang) cho biết, trong Tờ trình của Chính phủ đã có Báo cáo về kinh nghiệm trong việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa của tỉnh Thừa Thiên Huế. Theo đó, trong cơ chế, chính sách đặc thù đối với tỉnh Thừa Thiên Huế, Quỹ bảo tồn di sản văn hóa của tỉnh được sử dụng nguồn ngân sách của các tỉnh, thành phố hỗ trợ cho Thừa Thiên Huế và không sử dụng ngân sách của địa phương. Tuy nhiên, qua 3 năm triển khai thực hiện, đến nay nguồn thu của Quỹ này mới được hơn 8 tỷ đồng và rất khó khăn trong triển khai thực hiện.
“Khi nguồn lực của chúng ta không được thể hiện một cách rõ ràng thì sẽ rất khó để tổ chức thực hiện, đặc biệt là đối với các địa phương, việc thành lập, duy trì và quản lý vận hành các Quỹ này sẽ vô cùng khó khăn”, đại biểu Phạm Thúy Chinh nêu quan điểm.
Giải trình trước Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh, Quỹ bảo tồn di sản văn hóa không sử dụng nguồn ngân sách nhà nước, mà tiếp nhận nguồn tài trợ, hiến tặng. Và Quỹ là cơ chế để tiếp nhận sự hỗ trợ, đóng góp của xã hội. Đặc biệt với di sản văn hóa đây là vấn đề rất đặc biệt, đặt dưới sự quản lý của Nhà nước, nhất là trong công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa; và cơ chế Quỹ sẽ giúp huy động thêm nguồn lực. Dự thảo Luật cũng quy định rõ, không nhất thiết địa phương nào cũng phải thành lập Quỹ.
Trong phát biểu kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh nêu rõ, dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) có phạm vi rất rộng, liên quan đến nhiều luật khác, Chính phủ đang trình Quốc hội xem xét với một luật sửa 4 luật liên quan đến lĩnh vực đầu tư và một luật sửa 7 luật liên quan đến lĩnh vực tài chính, ngân sách. Nêu rõ, trong dự thảo Luật có nhiều nội dung liên quan đến trách nhiệm huy động, quản lý các nguồn lực về tài chính, phục vụ cho bảo vệ, bảo tồn, phát huy di sản cũng như sử dụng, khai thác di tích, di sản văn hóa, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo, cơ quan chủ trì thẩm tra nghiên cứu, cập nhật kịp thời những nội dung có liên quan của các dự thảo Luật đang trong quá trình đề xuất sửa đổi để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi của dự án Luật khi được Quốc hội xem xét, thông qua.
