Câu chuyện xử lý trách nhiệm tổ chức, cá nhân để xảy ra tình trạng chậm ban hành quy phạm pháp luật (VBQPPL) hoặc ban hành văn bản trái pháp luật luôn được cử tri, nhân dân đặc biệt quan tâm; bởi lẽ, tình trạng này vẫn diễn ra, dù quy trình xây dựng, ban hành các VBQPPL đã có. Đây cũng là vấn đề được đại biểu Quốc hội đặt lên bàn nghị sự ở nhiều kỳ họp của Quốc hội và phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khi đề cập đến điểm “nghẽn” trong công tác xây dựng pháp luật.
Hoàn thiện thể chế là một trong những nhiệm vụ ưu tiên, do đó công tác kiểm tra, xử lý VBQPPL thời gian qua được thực hiện thường xuyên, kịp thời. Qua đó, góp phần bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của hệ thống pháp luật gắn với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Cùng với đó, có tác động mạnh mẽ, giúp nâng cao ý thức chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong việc xây dựng, ban hành VBQPPL.
Bên cạnh những kết quả đạt được, cũng phải thẳng thắn nhìn nhận công tác ban hành VBQPPL cũng còn một số tồn tại. Trong giai đoạn 2016 - 2023, qua kiểm tra, xử lý VBQPPL trên phạm vi cả nước đã phát hiện và có kết luận kiểm tra đối với 4.294 văn bản có nội dung, thẩm quyền chưa phù hợp với quy định của pháp luật.
Để “lọt” những văn bản có nội dung, thẩm quyền chưa phù hợp với quy định của pháp luật không chỉ ảnh hưởng đến tính thống nhất của hệ thống pháp luật, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng chịu sự tác động mà còn là "mảnh đất màu mỡ" cho tệ nạn tham nhũng, tiêu cực. Ở một góc độ khác, sự “chưa phù hợp với quy định của pháp luật” có thể dẫn đến những cách hiểu khác nhau, gây khó cho việc áp dụng pháp luật; ảnh hưởng đến sự hấp dẫn của môi trường đầu tư, kinh doanh, cản trở sự phát triển chung của đất nước.
Bất cập là vậy nhưng việc xử lý gặp không ít khó khăn. Bởi, các quy định về xem xét, xử lý trách nhiệm đối với cá nhân, cơ quan ban hành văn bản trái pháp luật, cũng như việc không kịp thời xử lý văn bản trái pháp luật và khắc phục hậu quả do áp dụng văn bản trái pháp luật gây ra chưa cụ thể, chưa đầy đủ dẫn đến nhiều vướng mắc trong quá trình triển khai trên thực tiễn. Đây là một trong những lý do dẫn đến việc xử lý trách nhiệm đối với cơ quan, cá nhân để lọt văn bản trái pháp luật thời gian qua vẫn bị gặp khó.
Nhằm gỡ “nút thắt” xử lý trách nhiệm này, dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) đã quy định rõ trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền trong xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Theo đó, dự thảo Luật quy định cơ quan, người có thẩm quyền chịu trách nhiệm về việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước, nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ, văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên...
Dự thảo đã nhấn mạnh đến vai trò của người đứng đầu, theo đó người đứng đầu của cơ quan, tổ chức chịu trách nhiệm trực tiếp khi để xảy ra tình trạng chậm tiến độ trình văn bản hoặc ban hành VBQPPL theo thẩm quyền; trình hoặc ban hành VBQPPL trái pháp luật; để xảy ra hành vi tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, cục bộ trong công tác xây dựng pháp luật của người do mình trực tiếp quản lý, giao nhiệm vụ.
Đặc biệt, để tránh tình trạng “né” trách nhiệm, dự thảo Luật quy định người đứng đầu chịu trách nhiệm liên đới trong trường hợp đã giao cấp phó của mình chịu trách nhiệm trực tiếp phụ trách công tác xây dựng pháp luật, trừ trường hợp có quy định được loại trừ trách nhiệm.
Để “công tội” phân minh, dự thảo Luật cũng quy định rõ, người đứng đầu cơ quan, tổ chức và công chức được xem xét miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm nếu đã kịp thời áp dụng các biện pháp cần thiết để phòng ngừa, ngăn chặn hành vi tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, lãng phí trong công tác xây dựng, ban hành VBQPPL.
Theo chương trình, dự thảo Luật được trình Quốc hội xem xét, thông qua theo thủ tục rút gọn tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín tới. Với những quy định cụ thể, dự thảo Luật được kỳ vọng sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để xử lý trách nhiệm của cơ quan, người có thẩm quyền, đặc biệt là cá nhân người đứng đầu khi để xảy ra tình trạng chậm tiến độ trình văn bản hoặc ban hành VBQPPL; ban hành VBQPPL trái pháp luật. Qua đó, nâng cao chất lượng VBQPPL, góp phần hoàn thiện thể chế, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển.
