Cần làm rõ cơ chế chất vấn và thống nhất kỹ thuật lập hiến

Bảo đảm quyền chất vấn phù hợp thực tiễn

Qua nghiên cứu dự thảo Nghị quyết về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đại biểu Trần Nhật Minh đồng tình với việc giữ nguyên quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng VKSND.

Tuy nhiên, theo dự thảo Luật Tổ chức TAND đang được Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp này, hệ thống TAND được tổ chức theo mô hình ba cấp: TAND tối cao, TAND cấp tỉnh và TAND khu vực. Theo đó, sẽ không còn cấp tòa án tương đương với cấp chính quyền địa phương cấp xã. Như vậy, vấn đề đặt ra là đại biểu HĐND cấp xã sẽ thực hiện quyền chất vấn đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND theo cơ chế nào? Đại biểu HĐND cấp nào có quyền chất vấn Chánh án TAND khu vực, Viện trưởng VKSND khu vực?

Bởi lẽ, nếu giữ nguyên quy định hiện hành của Hiến pháp thì đại biểu HĐND cấp xã vẫn có quyền chất vấn đối với các chức danh trên. Tuy nhiên, cơ sở thực hiện trên thực tế lại chưa rõ ràng. Vấn đề này đã được đề cập tại Báo cáo số 41 ngày 30/5/2025 của TAND Tối cao về tổng hợp kết quả lấy ý kiến về dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Báo cáo đề xuất giao HĐND cấp tỉnh chất vấn Chánh án TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương theo hướng: TAND khu vực báo cáo công tác trước Chánh án TAND cấp tỉnh; Chánh án TAND cấp tỉnh báo cáo công tác của cả TAND cấp mình và TAND khu vực trước HĐND cấp tỉnh.

Tương tự, Báo cáo của Chính phủ cũng nêu rõ: Kết quả tổng hợp ý kiến của Nhân dân, các cấp, ngành cho thấy, nhiều ý kiến đề nghị tiếp tục duy trì cơ chế này và điều chỉnh theo hướng quy định đại biểu HĐND cấp tỉnh có quyền chất vấn Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND cấp tỉnh và cấp khu vực. Tuy nhiên, đề xuất này mới bảo đảm quyền chất vấn của đại biểu HĐND cấp tỉnh mà chưa làm rõ quyền chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã, chưa phù hợp với khoản 2 Điều 115 Hiến pháp năm 2013.

Đại biểu Trần Nhật Minh cho rằng: Vấn đề này cần được làm rõ. Tuy nhiên, việc quy định cơ chế chất vấn của đại biểu HĐND đối với các chức danh nêu trên không thể quy định chi tiết tại dự thảo Nghị quyết sửa Hiến pháp, mà cần được cụ thể hóa tại các văn bản luật khác như Luật Tổ chức TAND, Luật Tổ chức VKSND, Luật Tổ chức chính quyền địa phương…, đặc biệt là Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND đang được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung.

Theo đại biểu Trần Nhật Minh, trong trường hợp các văn bản pháp luật liên quan không quy định rõ quyền chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã, cần được Hiến pháp trao quyền cho Quốc hội quy định cụ thể. Do đó, để có cơ sở pháp lý cho việc cụ thể hóa quyền chất vấn của đại biểu HĐND tại các luật liên quan, cần sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 115 Hiến pháp năm 2013 theo hướng: bổ sung cụm từ “theo quy định của Quốc hội” vào cuối câu. Cụ thể: “Đại biểu HĐND có quyền chất vấn Chủ tịch UBND, các thành viên khác của Ủy ban nhân dân, Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và người đứng đầu cơ quan thuộc UBND theo quy định của Quốc hội”.

Thống nhất kỹ thuật lập hiến trong sử dụng khái niệm “thành phố”

Về mặt kỹ thuật lập hiến, đại biểu Trần Nhật Minh cho rằng: Tại dự thảo Nghị quyết vẫn còn sử dụng cụm từ “thành phố trực thuộc Trung ương” (tại khoản 4 Điều 1 sửa đổi, bổ sung Điều 110 Hiến pháp và khoản 3 Điều 2). Tuy nhiên, tại dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương đang được Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp này và tại Nghị quyết của Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh mới được thông qua, không sử dụng cụm từ này, mà chỉ sử dụng cụm từ “thành phố”.

Với cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền hiện nay, khi không còn mô hình “thành phố trực thuộc tỉnh”, việc sử dụng từ “thành phố” để chỉ “thành phố trực thuộc trung ương” là hợp lý và phù hợp với thực tiễn. Vì vậy, đại biểu Trần Nhật Minh đề nghị cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu sửa đổi dự thảo Nghị quyết để bảo đảm sự thống nhất trong kỹ thuật lập hiến và đồng bộ giữa Hiến pháp với các đạo luật chuyên ngành.