Chuyên nghiệp, hiệu quả hơn
Ngay khi Đảng ta ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất coi trọng nguyên tắc tập trung dân chủ, coi đó là nguyên tắc tối quan trọng trong xây dựng Đảng. Trong hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam, nguyên tắc tập trung dân chủ có mối quan hệ mật thiết với nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Cũng có thể nhìn nhận, tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách vừa là một nguyên tắc trong hoạt động lãnh đạo của Đảng, vừa là một nội dung, biểu hiện của nguyên tắc tập trung dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Tập thể lãnh đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Làm việc mà không theo đúng cách đó, tức là làm trái dân chủ tập trung”.
Hoạt động của HĐND cũng vậy, là cơ quan đại diện của dân thì nhất định làm việc không được mất dân chủ. Do đó, điểm mới trong nguyên tắc hoạt động của HĐND mà Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi quy định rất logic. Theo đó, khi tuân thủ nguyên tắc này thì các công việc của HĐND đều phải được bàn bạc tập thể trong các cơ quan của HĐND, đến các Tổ đại biểu và mỗi đại biểu HĐND. Mặt khác, mỗi cá nhân đại biểu phải làm tốt trách nhiệm được phân công, báo cáo kết quả công tác lĩnh vực mình phụ trách cho tập thể để mọi người tham gia ý kiến góp trí tuệ cho mình. Đây cũng là thực hiện tập thể lãnh đạo. Hoạt động của HĐND phải chuyên nghiệp, hiệu quả hơn, không chỉ dừng lại ở các hội nghị mà còn ở các phương diện khác nữa nên việc điều chỉnh từ chế độ hội nghị sang nguyên tắc hoạt động theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số là phù hợp” - ông Nguyễn Tiến Dũng - Nguyên Ủy viên Thường trực HĐND thị xã Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh phân tích.
Chế độ làm việc theo hội nghị tức là HĐND sẽ thực hiện các nhiệm vụ của mình thông qua việc mở các hội nghị. Các hội nghị đó sẽ được mở công khai hoặc có thể họp kín trong các trường hợp cần thiết. HĐND quyết định theo đa số tức là HĐND tiến hành thảo luận và quyết định theo đa số các vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của mình. HĐND quyết định các vấn đề tại phiên họp bằng biểu quyết. Đại biểu HĐND có quyền biểu quyết tán thành hoặc không tán thành, hoặc không biểu quyết. Nguyên tắc này phù hợp với hoạt động của cơ quan dân cử nhưng chưa đầy đủ, nhất là khi HĐND hội tụ hai chức năng quan trọng là quyết định và giám sát.
Thực tiễn thực thi Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 cho thấy, chế độ làm việc của HĐND là chế độ hội nghị, quyết định theo đa số, đúng nhưng chưa đầy đủ, chưa linh hoạt, vẹn tròn. Nhất là đối với chức năng giám sát, việc tổ chức các hội nghị chưa đầy đủ, hoạt động của các cơ quan của HĐND cũng chưa phù hợp, chưa gắn với trách nhiệm của tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Hiện nay khi quy định về phân cấp, phân quyền rõ ràng và mạnh hơn, hướng về cơ sở thì việc quy định nguyên tắc hoạt động theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số là trúng. Đại biểu Nguyễn Thị Hoan - Phó Trưởng ban Kinh tế - Xã hội HĐND huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh khẳng định.
Tháo "điểm nghẽn" cho hoạt động HĐND cấp xã
Trên thực tế, một "điểm nghẽn” hầu hết các đơn vị trăn trở đó là hoạt động của các Ban của HĐND cấp xã. Từ khi thực thi Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, ở cấp xã được thành lập Ban Kinh tế - Xã hội và Ban Pháp chế. Đây là điểm mới cũng là điểm nhấn quan trọng nâng cao chất lượng của HĐND cấp xã. Quá trình thực hiện, bên cạnh những kết quả đạt được, qua thực tiễn được phản ánh cho thấy hoạt động của các ban vẫn còn khá lúng túng, nhất là trong thẩm tra và giám sát. Do hầu hết thành viên ban kiêm nhiệm nên thời gian dành cho hoạt động của HĐND vẫn còn chưa thỏa đáng, trong khi thẩm tra và giám sát là những hoạt động khó, nhất là đối với đại biểu mới tham gia lần đầu lại càng khó khăn hơn.
Ngày 19.2.2025, tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội Khóa XV đã chính thức thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) với 458/459 phiếu tán thành. Luật có 7 chương, 50 điều và có hiệu lực thi hành từ ngày 1.3.2025. So với quy định của luật cũ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) có nhiều điểm mới trong tổ chức và hoạt động của HĐND, tháo gỡ những “điểm nghẽn” trong thực tiễn, tạo thuận lợi về mặt pháp lý cho cơ quan dân cử tại địa phương hoạt động hiệu quả hơn, hứa hẹn sẽ góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND.
So với Luật 2015, Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) không thay đổi về cơ cấu các Ban của HĐND cấp xã. Tuy nhiên, Luật xác định rõ ràng hơn về số lượng cơ cấu lãnh đạo Ban của HĐND cấp xã là Trưởng ban và 1 Phó trưởng ban. Đây là quy định quan trọng tránh được thực tế có những địa phương bố trí chưa đủ số lượng thành viên Ban của HĐND hoặc bố trí chưa đầy đủ Trưởng ban, Phó trưởng ban của HĐND” - đại biểu Trịnh Thị Lục - HĐND xã Thịnh Mỹ, Hưng Nguyên, Nghệ An chia sẻ.
Một điểm mới quan trọng nữa, tháo “điểm nghẽn” cho hoạt động của HĐND cấp xã, đó chính là quy định thành lập các Tổ đại biểu HĐND cấp xã. Trước đây ở cấp xã không quy định việc thành lập các Tổ nên hoạt động của đại biểu HĐND khá lúng túng, nhất là trong việc giữ mối liên hệ với cử tri. “Đây là quy định rất cần thiết, chỉ khi hình thành các Tổ đại biểu thì mới có tập thể để đại biểu HĐND sinh hoạt giữa hai kỳ họp cũng như tại kỳ họp có sự thảo luận, bàn bạc theo Tổ. Đây là quy định chúng tôi rất mong chờ” - bà Thái Thị Điểm, Phó Chủ tịch HĐND phường Đậu Liêu, thị xã Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh phấn khởi.
