Yếm Nét đẹp trang phục Việt

Triển lãm Yếm - Nét đẹp trang phục Việt đang diễn ra tại đình Đồng Lạc, 38 Hàng Đào, Hà Nội, khắc họa vẻ đẹp của yếm - nội y không thể thiếu của phụ nữ Việt xưa. Tuy được may đơn giản nhưng áo yếm đã thể hiện chân thực nhất vẻ đẹp tự nhiên của phụ nữ. Ra đời và định hình từ thời nhà Lý, thế kỷ XII, chiếc yếm khi đó đơn thuần chỉ là miếng vải vuông đặt chéo trên ngực người mặc, ở góc trên có khoét hình tròn làm cổ yếm. Đến thế kỷ XVII, yếm vẫn chưa có thay đổi lớn về hình thức, phụ nữ lao động thì mặc yếm cổ xây (cổ tròn), còn phụ nữ quý tộc thì trước yếm có thêm vài đường dây tết lại với nhau thành hình lưới quả trám. Màu sắc chiếc yếm thời kỳ này giản đơn, chủ yếu được nhuộm bằng những loại màu có nguồn gốc tự nhiên. Đến thời Đại Việt, việc bang giao với bên ngoài làm cho thị trường vải vóc trong nước ngày càng phong phú. Xã hội cũng đã có sự phân biệt đẳng cấp, trên có vua, quan, dưới có các tầng lớp sỹ, nông, công, thương. Yếm của phụ nữ thời kỳ này cũng theo đó mà phân ra đẳng cấp, thể hiện qua sự khác biệt của chất liệu, màu sắc, họa tiết... Màu vàng chỉ dành riêng cho nhà vua và áo khoác của tượng Thần, Phật. Con gái quan lại mới được mặc yếm đỏ, gọi là màu đại hồng. Ca kỹ thường mặc yếm màu hoa đào hoặc sặc sỡ, cổ khoét sâu bị coi là lẳng lơ, không đứng đắn. Dành cho người lao động có yếm màu nâu dệt bằng vải thô. Người lớn tuổi mặc yếm màu thẫm. Con gái nhà gia giáo mặc yếm màu trang nhã và kín đáo. Thời kỳ cách tân, cổ yếm thường được khâu thêm ba đường chỉ để bảo hiểm hoặc may viền lằn vải, thêu hoa cặp theo đường biên cổ...

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân, chiếc yếm là nét đẹp tinh tế của kho tàng trang phục truyền thống Việt Nam, nó luôn duyên dáng vì phô được nét đẹp của phụ nữ, vừa che được phần ngực mà vẫn hở lưng và phần lườn. Vì vậy, phụ nữ thời xa xưa, từ 13 tuổi trở lên đều sử dụng yếm. Tuy nhiên, yếm của người Hà Nội xưa có khác so với các vùng miền trong cả nước, từ chất liệu đến màu sắc. Những cô gái Hà thành kỹ tính thường đi chợ mua vải tơ tằm về tự may yếm. Công việc này đòi hỏi sự khéo léo và tỷ mỷ. Các cô gái thường may yếm hồng (yếm đào) bằng vải lụa tơ tằm, vải sồi; người bình dân lao động chọn yếm vải thô, sẫm màu… Phụ nữ Hà thành còn tinh ý đến mức, khi mặc kiểu áo năm khuy, tay rộng bên ngoài thì các cô chỉ cài bốn chiếc, để hở khuy cổ, khoe yếm cổ xây, ôm lấy cái cổ cao ba ngấn nõn nà mà vẫn giữ gìn được nét đoan trang, kín đáo, khuôn phép. Ngay trong những bộ trang phục giản dị nhất, người Tràng An vẫn toát lên vẻ phong lưu, bởi lẽ vẻ đẹp thanh lịch của con gái đất kinh kỳ được tỏa ra từ phong thái điềm tĩnh, đoan trang, trong đó có sự kết hợp tinh tế của chiếc áo yếm.

Nói về sự phát triển của áo yếm tại Thăng Long - Hà Nội, Phó trưởng ban quản lý phố cổ Hà Nội Trần Thị Thúy Lan cho biết, khi xưa phường Hàng Đào chuyên làm nghề nhuộm điều. Ngay trong lòng khu phố cổ Hà Nội hiện nay, tại số nhà 38 Hàng Đào vẫn còn tấm biển khắc chữ Hán Đồng Lạc quyến yếm thị. Đây chính là ngôi đình của chợ bán yếm lụa ngày xưa mang tên Đồng Lạc. Điều này chứng tỏ Thăng Long - Kẻ Chợ từng có chợ dành cho phường bán yếm và cả phường nghề dệt nhuộm truyền thống chỉ phục vụ nhu cầu ăn mặc, làm đẹp của phụ nữ. Yếm là trang phục gắn bó với phụ nữ Việt cổ cách đây hàng nghìn trăm. Chiếc yếm biểu lộ cái chân thật, thoải mái của phụ nữ. Tuy nhiên, không có gì trên đời là bất biến, văn hóa cũng đi theo thời đại, phụ nữ hiện đại ngày nay không còn dùng áo yếm nữa. Nhưng văn hóa mặc áo yếm vẫn là một nét đẹp truyền thống mà chúng ta cần trân trọng - bà Trần Thị Thúy Lan nói.