WHO khuyến nghị giải pháp giảm tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam

Thói quen tiêu thụ đồ uống có đường đang ngày càng trở nên phổ biến và đáng báo động, trở thành một trong những mối đe dọa thầm lặng nhưng cực kỳ nguy hiểm đối với sức khỏe cộng đồng.

Việc nhận thức rõ về mức độ tiêu thụ đồ uống có đường và tác hại khôn lường của chúng là bước đầu tiên và quan trọng nhất để xây dựng một lối sống lành mạnh hơn cho chính chúng ta và thế hệ tương lai.

Vậy đâu là chìa khoá để kiểm soát tiêu dùng đồ uống có đường tại Việt Nam?

Để trao đổi về vấn đề này, Báo Đại biểu Nhân dân đã có cuộc phỏng vấn cùng Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam.

- Thưa Tiến sĩ Angela Pratt, thông qua các số liệu thực tế về mức độ tiêu thụ đồ uống có đường (SSBs) và gánh nặng bệnh tật liên quan tại Việt Nam hiện nay, bà nhận định như thế nào về những hậu quả sức khỏe cộng đồng do việc tiêu thụ các loại đồ uống này gây ra?

Hiện nay các bằng chứng cho thấy việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường đang dần trở thành yếu tố gây hại với sức khỏe trong khẩu phần của con người ở Việt Nam cũng như trên toàn thế giới.

Tại Việt Nam, mức tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh trong 15 năm qua. Theo số liệu ước tính năm 2023, mỗi người trung bình đã tiêu thụ lượng đồ uống có đường gấp bốn lần so với năm 2009. Vào năm 2023, trung bình mỗi người ở Việt Nam uống gần 70 lít đồ uống có đường mỗi năm, tương đương 1,3 lít mỗi tuần.

Các bằng chứng về mặt Y khoa cho thấy những người thường xuyên uống đồ uống có đường phải đối mặt với nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm như tiểu đường tuýp 2, bệnh tim, đột quỵ và ung thư cao hơn những người không sử dụng hoặc sử dụng ít đồ uống có đường.

Trên khắp thế giới, các bệnh không lây nhiễm giết chết 41 triệu người mỗi năm, chiếm tới gần ba phần tư tổng số tử vong. Ở Việt Nam, các bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân gây ra 80% số ca tử vong.

Sử dụng đồ uống có đường cũng làm tăng nguy cơ thừa cân và béo phì ở trẻ em và người lớn. Đây là những yếu tố nguy cơ chính gây ra nhiều bệnh đặc biệt không tốt cho sức khỏe trẻ em.

Tỷ lệ thừa cân và béo phì ở người trưởng thành tại Việt Nam đã tăng từ 15,6% lên 19,6% trong vòng 6 năm, từ năm 2015 đến năm 2021. Còn thừa cân và béo phì ở trẻ em và thanh thiếu niên, từ 5-19 tuổi, đã tăng hơn gấp đôi từ 8,5% năm 2010 lên 19% vào năm 2020.

- Qua phân tích, so sánh mức độ tiêu thụ đồ uống có đường (SSBs) ở Việt Nam với các quốc gia khác trên thế giới và trong khu vực đặc biệt là những tác động lên tình hình sức khỏe cộng đồng và dinh dưỡng, Tiến sĩ Angela Pratt có nhận định như thế nào?

Giống như nhiều quốc gia khác, việc tiêu thụ đồ uống có đường đang gia tăng ở Việt Nam góp phần làm tăng nhanh tỷ lệ thừa cân và béo phì, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Hơn nữa, tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ở Việt Nam, cũng là một trong những hệ lụy của việc tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên. Với con số thống kê đã tăng gần gấp đôi, từ 4,1 lên 7,1%, trong thời gian từ 2015 đến 2021.

Những con số này tương tự như tình hình ở các quốc gia khác bao gồm cả khu vực ASEAN. Điều này cho thấy tiêu thụ đồ uống có đường ngày càng tăng cao đặc biệt ở trẻ em. Cùng với đó, tỷ lệ thừa cân và béo phì leo thang, tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường cũng gia tăng nhanh chóng.

Do đó, điều quan trọng là phải hành động ngay bây giờ để ngăn ngừa tác hại nghiêm trọng hơn nữa đối với sức khỏe và kinh tế gây ra bởi những đồ uống này.

- Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá như thế nào về chiến lược và chính sách can thiệp mà các quốc gia trên thế giới đang áp dụng để giảm mức độ tiêu thụ đồ uống có đường (SSBs)? Đặc biệt là về hiệu quả của các biện pháp này trong việc cải thiện kết quả sức khỏe cộng đồng và dinh dưỡng, cũng như những thách thức và bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình triển khai?

Trên khắp thế giới có khoảng 110 chính phủ đang đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường. Kinh nghiệm cho thấy việc áp dụng loại thuế này có hiệu quả trong việc bảo vệ sức khỏe người dân, giảm chi phí chăm sóc y tế, đồng thời mang lại nguồn thu cho ngân sách.

Vào ngày 19 tháng 5 vừa qua, tại lễ khai mạc Đại hội đồng Y tế Thế giới, Tổng giám đốc Tedros Adhanom Ghebreyesus đã tuyên dương thành tích của 15 quốc gia về việc tăng thuế đối với các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe bao gồm thuốc lá, rượu và đồ uống có đường.

Nếu muốn tăng cường sức khỏe và ngăn ngừa bệnh tật, chúng ta cần giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của vấn đề bao gồm cả việc giảm tiêu dùng đồ uống không tốt cho sức khỏe.

Các cuộc khảo sát cho thấy phần lớn người dân ở các quốc gia đã áp dụng loại thuế đặc biệt cho đồ uống có đường, đều ủng hộ chính sách này. Đặc biệt, một số quốc gia còn áp dụng chính sách số tiền thuế tăng thêm có thể được dùng để chi trả phí bảo hiểm y tế cho người dân.

Ngoài thuế, một số quốc gia đang áp dụng các biện pháp khác như nâng cao nhận thức của người tiêu dùng; yêu cầu dán nhãn dinh dưỡng ở mặt trước bao bì thể hiện rõ hàm lượng đường hay sử dụng mã màu hoặc biểu tượng để giúp người tiêu dùng chọn đồ uống lành mạnh hơn, chứa ít đường hoặc không đường.

- Dựa trên kinh nghiệm quốc tế và những nghiên cứu về bối cảnh đặc thù của Việt Nam, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá những khung pháp lý hoặc chính sách pháp luật nào mà Việt Nam có thể nghiên cứu áp dụng để kiểm soát hiệu quả mức độ tiêu thụ đồ uống có đường (SSBs)?

WHO khuyến nghị áp dụng mức thuế đặc biệt để làm tăng giá thành những đồ uống này. Điều này sẽ đánh vào chi tiêu và giúp người tiêu dùng giảm tiêu thụ. Giải pháp này này đặc biệt hiệu quả trong việc thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều bởi chi phí và giá thành.

Quốc hội Việt Nam đang có cơ hội "vàng" để quyết định việc áp thuế với đồ uống có đường khi dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được xem xét.

Tuy nhiên, dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) hiện chỉ đề xuất một mức thuế rất khiêm tốn là 10% giá xuất xưởng. Chúng tôi nhận định rằng mức đề xuất này chỉ bằng một phần tư so với mức khuyến cáo của WHO.

Theo mô hình ước tính tác động thuế của WHO, mức thuế đề xuất hiện nay chưa đủ để làm giảm xu hướng gia tăng tiêu dùng. Tuy nhiên, nó cũng sẽ là cơ sở bước đầu cho việc tăng thuế trong tương lai.

Thuế là một biện pháp rất mạnh mẽ, nhưng nó không phải là một "viên đạn bạc" để giải quyết gốc rễ vấn đề.

WHO cũng khuyến nghị cần có qui định dán nhãn mặt trước bao bì để cung cấp thông tin bằng chữ hay ký hiệu màu sắc về thành phần dinh dưỡng trong đồ uống một cách đơn giản, dễ đọc, dễ hiểu với người tiêu dùng.

Đây là một biện pháp hiệu quả để giúp người tiêu dùng hiểu được chất lượng dinh dưỡng của đồ uống và thúc đẩy họ lựa chọn những đồ uống lành mạnh, ít hoặc không đường.

WHO cũng khuyến nghị cần tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức của cộng đồng. Biện pháp này sẽ đạt hiệu quả tốt nhất khi được triển khai cùng với các biện pháp về mặt chính sách.

Ví dụ, không nhiều người biết rằng một lon 330ml nước ngọt có ga (loại có đường) có thể chứa tới gần 10 thìa cà phê đường, tương đương khoảng gần 40gram.

Áp thuế đối với đồ uống có đường và nâng cao nhận thức của cộng đồng về chế độ ăn uống lành mạnh kết hợp cùng các biện pháp để giảm yếu tố nguy cơ như hút thuốc, uống rượu bia, tất cả đều có thể đóng góp cho mục tiêu giảm gánh nặng các bệnh không lây nhiễm của Việt Nam.

- Vừa rồi Tiến sĩ Angela Pratt cũng đã đề cập đến việc áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường (SSBs) như một công cụ chính sách hiệu quả. Vậy bà có đề xuất một lộ trình và cách thức triển khai cụ thể như thế nào cho chính sách này tại Việt Nam?

Nếu không có hành động can thiệp kịp thời, việc tiêu thụ đồ uống có đường sẽ tiếp tục gia tăng nhanh chóng. Không chỉ mang lại hệ quả tới sức khoẻ trẻ em, thanh thiếu niên và người trưởng thành mà nó còn ảnh hưởng đến toàn xã hội và sự phát triển của nền kinh tế.

Chúng tôi cho rằng tăng giá bằng cách áp thuế là một giải pháp hiệu quả và không tốn nhiều chi phí.

WHO khuyến nghị Việt Nam xem xét đưa ra lộ trình tăng thuế để đạt 40% giá xuất xưởng vào năm 2030, qua đó sẽ làm tăng giá bán lẻ đồ uống có đường thêm khoảng 20% do thuế. Điều này sẽ làm giảm sức mua của các sản phẩm đồ uống có đường và giúp làm chậm tốc độ gia tăng tiêu dùng nhanh chóng hiện nay.

Ở một số quốc gia, chúng tôi thấy rằng ngành công nghiệp nước giải khát muốn ngăn chặn hoặc trì hoãn việc áp mức thuế với đồ uống có đường thường đưa ra lập luận rằng thuế nước ngọt sẽ gây tổn thất, ảnh hưởng đến kinh tế.

Nhưng bằng chứng cho thấy điều này là không đúng. Các nhà sản xuất thông minh sẽ cải tiến sản phẩm để chúng ít đường hơn. Người tiêu dùng cũng có xu hướng sẽ chuyển sang sử dụng các đồ uống lành mạnh hơn và giá hợp lý hơn so với đồ uống có đường sau khi thuế được áp dụng.

Vì tất cả những lý do này, WHO kêu gọi những nhà lập pháp hành động ngay bây giờ để bảo vệ mọi người khỏi các tác hại gây ra bởi đồ uống có đường.

- Xin cảm ơn Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cùng những chia sẻ thiết thực với phóng viên Báo Đại biểu Nhân dân.