Vỗ tay hay không vỗ tay

Nốt nhạc cuối cùng không phải phần kết thúc

Trong một buổi nhạc rock người ta thường quen với những người vỗ tay như điên cuồng, hò la, đấm vào không khí, thậm chí hô vang “rock ‘n’ roll” mỗi khi bài hát kết thúc. Nhưng trong thế giới nhạc thính phòng thì không như vậy. Các tín đồ của dòng nhạc hàn lâm này sẽ cười nhạo “những ai vỗ tay mọi lúc”. Biên tập viên nhạc cổ điển Jonathan Lennie của tạp chí Time Out từng phê phán những ai vỗ tay ngay khi vừa kết thúc buổi diễn. Hiện tượng đó cũng trở thành đề tài cho bộ phim ngắn năm 2005, The Clap. Một người hâm mộ nhạc cổ điển từng nghiên cứu bản tổng phổ và các buổi diễn trước, để xác định chính xác quãng thời gian tính bằng một phần ngàn của giây ngay sau khi buổi diễn kết thúc để ông trở thành người vỗ tay đầu tiên, như một người kỳ cục...

Trong một bức thư ngỏ gửi “Người vỗ tay ngồi sau tôi trong buổi hòa nhạc”, Lennie viết: “Nếu đã ngồi suốt buổi diễn dài và uyên thâm như vậy, tại sao ông lại gây ồn ào ngay khi ông nghĩ rằng chương trình đã kết thúc?” Tác giả khẳng định, với một số bài nhạc buồn, quãng thời gian im lặng sau nốt nhạc cuối cùng là quan trọng để khán giả thưởng thức, cảm nhận. “Nốt nhạc cuối cùng không phải là kết thúc của bản nhạc, mà sự im lặng mới là phần kết thúc. Trong bản giao hưởng số 9 của Beethoven, khi dàn hợp xướng khổng lồ dạt dào, khán giả không thể làm gì khác hơn là vỗ tay, nhưng trong các bản nhạc khác như Mahler số 9, có đoạn hợp xướng kết thúc, chấm dứt sự sống. Bản nhạc kết thúc trong im lặng”.

Đơn cử như bản nhạc buồn Winterreise của Schubert, Lennie hướng dẫn: “Vài giây yên lặng để cho âm nhạc lắng dần và khoảnh khắc để nhận thấy Schubert đã thành công trong việc tạo ra cảm giác trống vắng tồn tại, sau đó hãy vỗ tay khen ngợi người biểu diễn... Đây là sự tham gia trong thầm lặng của khán giả. Một hai người vỗ tay có thể làm hỏng cảm giác của mọi người”.

Đừng vỗ tay trừ khi cả khán phòng vỗ tay

Vậy người biểu diễn sẽ cảm thấy thế nào nếu khán giả không vỗ tay, cả giữa các đoạn lẫn khi bản nhạc kết thúc? Georgia Browne - chuyên gia về lịch sử sáo, từng chơi trong Viện âm nhạc cổ đại và Dàn nhạc thời Khai sáng, cho rằng, có những bản nhạc nghiêm túc mà những tràng pháo tay không đúng lúc sẽ không thích hợp. “Nhưng với tư cách một người biểu diễn, tôi thích khán giả thể hiện sự tán thưởng ngay lập tức”. Bà cũng cho rằng, việc cấm kỵ không vỗ tay giữa các đoạn nghỉ chỉ mới phát triển gần đây. “Tôi là chuyên gia về âm nhạc thế kỷ XVIII và XIX. Hồi đó người ta không chỉ vỗ tay mà còn nghỉ giải lao giữa buổi hòa nhạc. Trong những buổi giới thiệu tác phẩm của Haydn hay Beethoven, người ta có thể chia làm hai phần, có ballet hoặc đơn ca. Thường thì người ta giải lao uống nước. Và người ta không hoàn toàn nghe nhạc trong im lặng”.

Martin Cullingford, Phó tổng biên tập tạp chí Gramophone, cũng đồng tình: “Đầu thế kỷ XX, việc vỗ tay giữa các đoạn nhạc là bình thường. Mozart đặc biệt thích điều đó. Nhưng mọi chuyện đã thay đổi - bây giờ đó là điều mà người ta không mong đợi”. Tất nhiên là có những lúc người ta có thể thoải mái cuồng nhiệt vào cuối đoạn nhạc. “Trong đoạn concerto piano thứ hai của Rachmaninov, có những trường đoạn mà nếu không vỗ tay thì rất bất thường,” Cullingford nói. “Lời khuyên tốt nhất là đừng vỗ tay trừ khi cả khán phòng vỗ tay cuồng nhiệt”.

Ngoài chuyện vỗ tay, những người mới bắt đầu nghe nhạc cổ điển còn bận tâm đến chuyện ăn mặc như thế nào. Theo Cullingfor, ở Covent Garden (The Royal Opera House in London) bạn có thể thấy khán giả mặc đồ khá trịnh trọng, nhưng hiếm gặp ai mặc lễ phục buổi tối. Ở Royal Festival Hall (khu South Bank của London) thì thoải mái hơn - người ta mặc quần jean. Trong những phòng hòa nhạc ngoài trời ở London, chuyện rất thường gặp là có một số người ăn mặc trịnh trọng.

Ngoài vấn đề vỗ tay và trang phục, còn có một quy tắc với điện thoại cầm tay. Nếu bản nhạc Winterreise của Schubert có thể bị làm hỏng vì vỗ tay sai chỗ, thì chuyện gì sẽ xảy ra nếu điện thoại của bạn chơi bản The Crazy Frog đúng lúc cả khán phòng im lặng? Còn một điều nữa là có người vẫn đi nghe nhạc bất kể đang bị ho, hay người có tính nói nhiều không thể ngừng được lấy một vài giờ. Nhưng, “bật ho trong đoạn im lặng thật là phiền nhiễu. Và nói chuyện trong lúc nghe nhạc, thực là không thể được”.

đi nghe hòa nhạc cũng khá giống với đi xem phim. Một trải nghiệm bình thường nhưng có một số quy tắc cơ bản.