Những tiến bộ đáng kể

Theo Báo cáo chung của Công ty tư vấn quản trị toàn cầu McKinsey & Company và Ủy ban Phát triển Kinh tế Singapore (EDB), Đông Nam Á được công nhận có những sự tiến bộ rất ấn tượng, khi nổi lên là nhà sản xuất modul năng lượng mặt trời lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Khu vực này đang phấn đấu để trở thành “trung tâm tăng trưởng”, lĩnh vực sản xuất công nghệ xanh - đặc biệt là quang điện mặt trời (PV), pin lithium và xe điện (EV), sẽ trở thành những “nhân tố” chính trong nỗ lực này.

Đến cuối năm 2022, khu vực này có tổng công suất sản xuất modul là 70GW - một bước nhảy vọt đáng kể so với mức gần như không đáng kể chỉ vài năm trước. Công suất này chiếm khoảng 6,4% tổng công suất toàn thế giới. 

Hơn nữa, Đông Nam Á đã cho thấy tiến bộ đáng kể trong việc tăng thị phần trong chuỗi cung ứng, đặc biệt là trong sản xuất pin mặt trời, dẫn đầu là Malaysia - quốc gia đã có những bước tiến đáng kể trong sản xuất polysilicon, đạt công suất 32 gigaton vào năm 2022. Ngoài ra còn có Thái Lan và Việt Nam.

Thêm vào đó, động lực chính đằng sau sự tiến bộ này là thị trường xuất khẩu. Đông Nam Á đã vượt qua Trung Quốc để trở thành điểm đến ưa thích cho đầu tư sản xuất từ ​​các nước Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đang tìm kiếm sự đa dạng hóa chuỗi cung ứng; đồng thời chứng kiến ​​dòng vốn đầu tư đáng kể của Trung Quốc vào lĩnh vực pin Mặt Trời và pin, tận dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào của mình.

Từ năm 2017 đến năm 2021, Đông Nam Á đã cung cấp 1/3 modul quang điện mặt trời trên thế giới, với phần lớn dành cho Hoa Kỳ và châu Âu. Bốn quốc gia Đông Nam Á, gồm: Campuchia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam, cung cấp hơn 75% modul năng lượng Mặt Trời được Mỹ nhập khẩu vào năm 2022.

Cơ hội từ thách thức

Tuy nhiên, ông Xuyang Dong, nhà phân tích chính sách năng lượng Trung Quốc tại tổ chức nghiên cứu Tài chính Năng lượng Khí hậu có trụ sở tại Sydney, Australia nhận định, Đông Nam Á hiện đang phải đối mặt với những thách thức về địa chính trị, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng và căng thẳng thương mại tác động tiêu cực tương lai của toàn cầu hóa, gây ra những bất ổn đáng kể cho các nền kinh tế phụ thuộc vào thương mại.

Theo đó, Mỹ đang cân nhắc tăng thuế nhập khẩu đối với các tấm pin Mặt Trời từ Campuchia, Malaysia, Thái Lan..., cũng như với hoạt động sản xuất xe điện của Trung Quốc tại Mexico. Các nhà sản xuất Mỹ tin rằng, các công ty Trung Quốc đã chuyển hoạt động sản xuất các sản phẩm năng lượng mặt trời sang các nước láng giềng để tránh thuế quan hiện hành và cần có các biện pháp thương mại mới để bảo vệ doanh nghiệp của họ. Các khiếu nại thương mại tập trung vào pin Mặt Trời nhập khẩu, bộ phận của tấm pin mặt trời biến ánh sáng thành điện năng.

Tại châu Âu, các cuộc thảo luận về việc thực hiện các biện pháp phòng vệ thương mại nhằm bảo vệ các ngành công nghiệp công nghệ xanh trong khu vực có thể ảnh hưởng đến hoạt động nhập khẩu năng lượng mặt trời từ Đông Nam Á.

Đối mặt với những thách thức này, các chuyên gia cho rằng, bên cạnh việc xuất khẩu, thị trường nội địa có thể mang đến cơ hội tiềm năng cho các nước trong khu vực tăng cường khả năng phục hồi của mình. Năm 2023, quy mô GDP của khu vực Đông Nam Á nói chung theo giá hiện hành đạt khoảng 3,81 nghìn tỷ USD, trở thành nền kinh tế lớn thứ năm thế giới sau Hoa Kỳ, Trung Quốc, Đức và Nhật Bản.

Đồng thời, khi sự phục hồi kinh tế sau đại dịch bắt đầu diễn ra, GDP của khu vực này dự kiến sẽ tăng 4,6% vào năm 2024. Cùng với sự tăng trưởng kinh tế bền vững, Đông Nam Á có thể sẽ chứng kiến nhu cầu năng lượng tăng trưởng nhanh thứ hai thế giới cho đến năm 2050, chỉ sau Ấn Độ. Song song với tốc độ tăng trưởng kinh tế bền vững mạnh mẽ, khu vực này có thể sẽ chứng kiến nhu cầu năng lượng tăng trưởng ​​nhanh thứ hai thế giới cho đến năm 2050, chỉ sau Ấn Độ.

Ông Xuyang Dong cho biết, với quy mô sự thị trường trong khối và những thách thức từ những bất ổn bên ngoài khu vực đang mang đến cơ hội tiềm năng để các nước Đông Nam Á củng cố và phát triển ngành năng lượng mặt trời của khối. Hầu như tất cả các quốc gia Đông Nam Á đều đã cam kết đạt được mức trung hòa carbon, nhiều quốc gia phấn đấu đạt được mục tiêu này vào giữa thế kỷ này. Để đạt được mục tiêu đầy tham vọng này, các nước phải tăng đáng kể công suất năng lượng tái tạo để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của khu vực.

Theo ước tính, điện mặt trời lắp đặt trong khu vực cần vượt qua 240GW vào năm 2030 và tăng thêm lên hơn 2.100GW vào năm 2050. Điều này đồng nghĩa với việc công suất tăng thêm trung bình hàng năm là hơn 30GW cho đến năm 2030, với gần 100GW được bổ sung trong những năm tiếp theo cho đến năm 2050.

Để khai thác tối đa tiềm năng nội địa to lớn, các quốc gia trong khu vực cần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi hướng tới một tương lai năng lượng sạch. Điều này đặc biệt đúng khi nhiên liệu hóa thạch hiện vẫn chiếm đến khoảng 80% nhu cầu năng lượng, bất chấp việc đã có những cải thiện gần đây về tính khả dụng của năng lượng tái tạo. Một lượng đáng kể nhiên liệu hóa thạch đó cũng được nhập khẩu, làm suy yếu an ninh năng lượng quốc gia.

Năng lượng mặt trời quy mô tiện ích chứng kiến ​​mức tăng trưởng 17% hàng năm vào năm 2023, nhưng chỉ có 3GW công suất mới được bổ sung vào lưới điện. Con số này không đáng kể với công suất sản xuất modul năng lượng mặt trời hiện tại là 70GW.

Theo nhà phân tích chính sách điện cấp cao Trung Quốc tại Ember Muyi Yang, các quốc gia Đông Nam Á cần đẩy nhanh hành động. Các báo cáo gần đây cho thấy gã khổng lồ năng lượng mặt trời Trung Quốc Longi Green Energy Technology đang cân nhắc việc đình chỉ một số dây chuyền sản xuất tại Malaysia. Các công ty khác trong ngành có thể thực hiện theo khi lệnh miễn thuế của Mỹ dành cho các nước Đông Nam Á sắp hết hạn.

Bằng cách tận dụng những cơ hội này, Đông Nam Á không chỉ đạt được các mục tiêu năng lượng sạch mà còn có thể đạt được những lợi ích kinh tế. Báo cáo ước tính rằng, việc phát triển lĩnh vực sản xuất năng lượng tái tạo mạnh mẽ trong khu vực có thể tạo ra doanh thu từ 90 tỷ - 100 tỷ USD vào năm 2030 và tạo ra hàng triệu việc làm mới.

Ông Muyi Yang cho biết: “Động thái này có thể mở đường cho một phương thức phát triển kinh tế bền vững hơn, hứa hẹn mang lại sự thịnh vượng lâu dài cho người dân trong khu vực”.