Vì sao ăn chay nhưng vẫn bị tăng mỡ máu ?

Điều Dưỡng Nguyễn Thị Thu Hằng - Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Đại học Y dược TP.Hồ Chí Minh (cơ sở 3) cho biết, mỡ máu cao (rối loạn lipid máu) là bệnh lý liên quan mật thiết đến chế độ ăn uống và sinh hoạt hằng ngày. Đây là một tình trạng âm thầm, thường khó phát hiện trong giai đoạn đầu.

Vì vậy, không chỉ những người ăn uống theo chế độ thông thường mà ngay cả người ăn chay cũng có thể mắc bệnh, nếu bữa ăn chưa hợp lý hoặc thiếu cân bằng dinh dưỡng. Cụ thể, một số nguyên nhân như sau:

Tiêu thụ quá nhiều đường phụ gia

Nước ngọt, kẹo, trà sữa và các loại bánh ngọt nhiều đường bổ sung làm tăng nguy cơ béo phì, rối loạn chuyển hóa và tăng triglycerid trong máu.

WHO khuyến cáo, không sử dụng đường phụ gia cho trẻ dưới 2 tuổi, và với người trưởng thành, lượng đường tự do không nên vượt quá 50 g/ngày (tương đương 10% năng lượng trong khẩu phần 2000 kcal). Mức lý tưởng là dưới 5%.

Ăn nhiều tinh bột tinh luyện

Các món gạo trắng, mì trắng, bún, phở, bánh mì, khoai tây chế biến… dễ gây dư năng lượng, khiến cơ thể chuyển hóa đường thừa thành triglycerid – yếu tố trực tiếp làm tăng mỡ máu.

Carbohydrate nên chiếm khoảng 45–65% tổng năng lượng, ưu tiên gạo lứt, yến mạch, khoai lang, ngũ cốc nguyên hạt.

Đồ chay công nghiệp chế biến sẵn

Các loại xúc xích chay, giò chay, lạp xưởng chay thường làm từ tinh bột, đạm thực vật tinh chế, dầu cọ hoặc dầu dừa, kèm nhiều muối và phụ gia. Nếu dùng thường xuyên, quá mức có thể làm tăng cholesterol xấu và gây rối loạn mỡ máu.

Ăn chay lành mạnh cần khác biệt với ăn chay công nghiệp, mọi người hãy ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến.

Sử dụng dầu sai cách

Dầu thực vật nói chung lành mạnh hơn mỡ động vật, nhưng nếu chiên đi chiên lại hoặc đun quá nóng (>180°C) sẽ tạo ra chất béo gây hại. Đặc biệt, dầu dừa và dầu cọ chứa nhiều chất béo bão hòa có thể làm tăng LDL-cholesterol.

Không tái sử dụng dầu nhiều lần, không trữ dầu quá lâu, và dừng sử dụng khi dầu chuyển màu đen.

Thiếu chất xơ và vitamin

Một khẩu phần thiếu rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt làm tăng cholesterol xấu và triglycerid, thúc đẩy hình thành mảng bám động mạch, gây xơ vữa, tăng nguy cơ tim mạch và đột quỵ.

Thiếu vitamin B12

Vitamin B12 có nhiều trong thịt, trứng, sữa, hải sản. Người ăn chay dễ bị thiếu dưỡng chất này, dẫn đến tăng homocysteine trong máu, gây viêm nội mạc mạch, thúc đẩy xơ vữa động mạch.

Thiếu Omega-3

Thiếu Omega-3 từ cá biển (cá hồi, cá thu, cá mòi) không chỉ ảnh hưởng chức năng tim mạch mà còn làm mất cân bằng mỡ máu. Người ăn chay thuần có thể bổ sung bằng dầu tảo, hạt chia, hạt lanh, óc chó.

Điều Dưỡng Nguyễn Thị Thu Hằng khuyến cáo, nhóm người dễ mắc mỡ máu cao bao gồm: Người thừa cân, ít vận động; người có thói quen ăn nhiều đồ chiên rán, thức ăn nhanh; người có bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường; người ăn chay nhưng lạm dụng thực phẩm chế biến sẵn.

Do đó, việc xét nghiệm máu định kỳ là cần thiết. Người trưởng thành nên kiểm tra mỡ máu 3–5 năm một lần. Với những ai có yếu tố nguy cơ, cần theo dõi thường xuyên hơn theo hướng dẫn của bác sĩ.

Bên cạnh chế độ ăn, mọi người hãy duy trì lối sống lành mạnh vận động thể lực ít nhất 150 phút mỗi tuần, kiểm soát cân nặng, quản lý stress, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.